Teresa dos Cucos: «De nova ía á obra descargar cemento e encofrar, moitos martelazos levei»

A Teresa dos Cucos gústalle a parranda. É unha muller leda, faladora, brava. Canta dende cativiña e garda na súa mente un auténtico tesouro de saber popular. Pola súa casa de Pontella (Malpica) xa pasou xente como Xabier Díaz ou Sés para aprenderen coplas e pezas tradicionais nunca manuscritas. Fixo 73 anos o mes pasado e a súa garganta xa non é o que era, pero non desaproveita os días bos. «Non é que cante, eu métolle uns berridos», ri, «para saber cantar como é debido hai que ir aprender e que che ensinen a respirar e che eduquen a voz», engade.

Teresa foi pouco á escola. Gustáballe a historia e o catecismo, pero non os números, e confesa que a día de hoxe mesmo lle costa facer unha suma. O seu pai ía ao mar, co cal á súa nai e a ela quedábanlle as tarefas do campo. «Á escola fun moi pouquiño. Daquela tiñamos dúas vacas e había que ir buscarlles de comer e traballar á agra. Papá era mariñeiro de baixura en Malpica, pero dábase a casualidade que nas épocas de máis traballo, durante a colleita, sempre tiñan que ir co barco para A Coruña, co cal o traballo da terra quedaba todo para nós», relata Teresa.

Zancos para ir río abaixo

Tampouco tiña xoguetes e, a modo de entretemento, construía zancas con anacos de madeira para ir polo río abaixo. «Moito me berraba a miña avoa, porque lle desfacía os paus todos. Tamén facía arados, carros con pinas e ata barquiños coas follas do millo. De cativiña fixen sempre cousas que eran máis propias de nenos, pero nunca me importou», rememora a malpicá.

A súa voda con José tampouco foi ao uso. Non casou nin de branco nin de longo, fíxoo cun vestido verde e un veo que lle prestou a súa querida veciña Lucía. «O problema é que o meu José non é nada bailarín», chancea, «se fose hoxe non sei se me tería casado con el sen que aprendese a cantar e a bailar».

Coplas nocturnas

Durante o confinamento, e despois de semanas pechada na casa, unha noite lembrou de súpeto unha vella copla que, segundo recorda, aprendeu estando na escola ou saltando á comba. «Acordeime na cama da dichosa canción, que na podía sacar da cabeza, e púxenme a cantala. Xa me dixo o meu home: ‘Menos mal que estamos no medio do monte e ninguén nos escoita, que senón...'».

Será por público. A arte de Teresa xa é recoñecido por toda a comarca e mesmo fóra dela. Á súa porta foron petar dende Xavier Díaz a Sés, pasando polas Tanxugueiras ou Mercedes Peón, que a levou ao Luar cando este mítico programa galego estaba aínda nos seus inicios. «Daquela déranme trinta entradas para que levase a quen quixese, ía un autobús cheo de xente», incluída a súa filla, orgullosa de poder ver á súa nai en directo para a televisión. Volveu en máis ocasións, sobre todo co grupo de pandereteiras de Limiñoa, co que non adoitaba perderse nin un ensaio.

Tamén colabora coa Fundación Eduardo Pondal, no Couto, e mesmo se atreve a compartir batalla dialéctica coa regueifeira Lupe Blanco. Non hai quen lle pare os pés a esta veciña de Pontella, que pese a vivir «de par do cemiterio» nunca tivo medo aos mortos nin fixo caso das historias que lle contaban de nena.

«Acórdaseme papá»

Á morte gárdalle rancor. Carraxe por ter levado a seu pai cando tiña só 58 anos e tendo aproveitado tan pouco a súa vida. «O único que fixo foi traballar, máis nada. Viviu moi pouco», lamenta Teresa. «Mamá, que morreu no 2000, acórdaseme, pero é que papá... O pobre caeu dun carro de toxo e morreu».

Teresa ten dous fillos, que viven en Malpica e Carballo, e catro netiños. Vive soa en Pontella co seu home, que foi albanel. «Naqueles tempos casar cun albanel era algo de categoría», explica, e ela mesma o acompañaba á obra para botar unha man no que precisasen. «Casei sendo ninguén e pasei de traballar no campo a ser albañila. Non había moitas mulleres na construción, pero eu íalle axudar ao meu home para que acabase axiña na obra. Non me importaba descargar camións de cemento, con sacos de cincuenta quilos ao lombo. Tamén encofraba á vella usanza, cunha táboa e cravando punta a punta. Coas modernidades que hai hoxe en día xa non cheguei a encofrar, pero iso xa non é traballo comparado co que tiñamos que facer antes. Moitos martelazos teño levado!».

Unha forma de expresarse

Tantos anos de labor acabaron por pasar factura. Hai tempo fracturou un xeonllo e ten lesións nos tendóns das mans. Tamén ten dores nas costas, nas pernas e na gorxa, o que lle impide seguir cantando con tanta asiduidade como adoitaba facer. Iso si, cando ten días bos non desaproveita a ocasión para recitar de memoria algunha das tantas coplas que sabe. Ten unha para cada ocasión e para cada lugar.

Ás veces, unha cantarea é a mellor forma para expresar o que un pensa e persoas como Teresa, que viven e falan en música, son o vivo exemplo.

---

---

---