E straño é o labirinto da memoria. Ademais de ser intricado, o seu percorrido vai mutando segundo van pasando os anos. Dende o seu fondo sombrío xorde unha antiga voz que soa no aire da tarde de setembro e condúcete ata un recanto solitario do regato, xunto á sombra dunha vella figueira, a cuxo pé sentaches. Meditabas sobre os murmurios das follas, cando quedaches adormecido. E no adormecemento soñaches...
Soñaches que atopabas unha foto en branco e negro da túa nai. Estaba sentada nun banco diante da vosa casa. Un bastón vernizado, do que se servía para camiñar dende que tivera o ictus, estaba apoiado a carón do seu brazo dereito. O Chuspi, o nome con que as súas netas bautizaran o pequecho can da familia, ficaba enroscado aos seus pés. No lado do brazo esquerdo, un gato adormece coa calma coa que dorme o tempo nas fotografías, sobre todo as que están recubertas coa pátina do paso dos días. No seu colo, un cesto de vimbios ateigado de vaíñas de chícharos para debullar. Ela mira para a cámara. Mais no soño olla e chama polo seu fillo máis novo. Tal vez por iso hai un ricto de tristura na súa boca, a mesma que tantas veces che tiña bicado de neno. Todo semella moi apacible. É primavera: hai flores nuns testos detrás da súa figura enloitada. A foto, en suma, fala do tempo que se foi, do que foi, pero xa non é e nunca máis retornará.
Espertas. Escoitas as últimas melodías do verán. Arrastrado pola súa marea ficas varado na mallante dos recordos coma unha gamela vella. Evocas a tarde na que túa nai che mandou ir turrar polo aparello do señor David. Vícheste en pantalón curto e descalzo, coas alpargatas nas mans, camiñando pola herba da explanada do pequeno peirao do Bodión, no campo onde tiña lugar a festa do San Martiño, o 11 de novembro. Uns metros máis adiante había unha canteira e enriba dun promontorio de pedras e toxos estaba o piñeiro manso dos señoritos do Pazo. E xa enfilaches pola pasantía que chamabades do Naranxo, que bordeaba o litoral até chegar ao cornecho da muralla da casa fidalga.
E ao mesmo tempo adiviñaches a corredoira que baixaba dende o lombo das Barreiras e, logo de atravesar a estrada entre Abanqueiro e Cespón, ía paralela ao muro da horta de Emilio e Ramona A Catuxa e desembocaba nos piñeirais. Alí tiña túa nai unha toxeira que herdara dos pais. Dos seus piñeiros saíra a madeira para a construción do último barco que tivo teu pai e que saíu do estaleiro dos Places, no Cabo da Cruz.
Os piñeirais que rodeaban as hortas de Emilio e Ramona e de Herminia e Rogelio terminaban nunha pasaxe que dividía a Devesa da Carballa, e dende alí até o Pazo había viñedos e terras de cultivo. A pasantía que baixaba desde a Fonte das Certaíñas co seu regato ao lado discorría paralela á muralla e encanaba co sendeiro do Naranxo nun curruncho onde había una escada de chanzos de pedra que saían do muro que sostiña os terreos fronte á laminante lingua do mar. Caía sobre unha laxe que levaba até unha cala de area fina. Aí estaba o areal de Agüeiros, onde deixaba os cabos o señor David, que nun racú ía lanzar o seu enorme cope case fronte a bocana do peirao de Rianxo. Mediante un sinal indicábase o momento de comezar a halar os cabos das redes, primeiro moi separados un do outro e que se ían xuntando pouco a pouco, segundo o cope se ía achegando á terra.
E logo aínda soñaches que regresabas á casa co teu quiñón, pero esta vez polo camiño de carros de As Cabadas e desviábaste antes da capela para entrar na aldea polo lado da casa de Antonio O Padoeiro. E cando espertaches de novo pensaches: «Soñaba co que foi, co que había cando eras un neno, pero que agora xa non hai, porque nesta hora na que vivimos, todo iso fica sepultado baixo o peso do imparable avance do tempo histórico».