María Dolores Daviña: «Tiña os pés duros, afeitos de andar toda a vida»

Patricia Blanco
patricia blanco CARBALLO / LA VOZ

A LARACHA

ANA GARCIA

PERSONAS CON HISTORIA | Esta caionesa de 95 años es un testimonio vivo de tiempos pasados del mar, épocas de esplendor y dureza. Con solo 6 años, empezó a acompañar a su madre a vender pescado, a pie, para aguantarle del farol. Con 14 o 15 ya iba ella sola, con la cesta en la cabeza. «Mundo arriba», desde Caión a Oseiro, Loureda, Pastoriza...

23 dic 2023 . Actualizado a las 17:46 h.

Cuando María Dolores Daviña Bazán, Maruja da Vichola, empezó a vender pescado, ni mucho menos había carretera asfaltada a Caión, su localidad natal: «Era un camiño». A sus 95 años cumplidos, «que xa son de máis», da testimonio de un mundo casi perdido. «De 6 anos fun xa con miña nai aló a Loureda (Arteixo). Eu íalle facer compaña, ela levaba o peixe na cesta e eu o farol. Toda a vida me acordarei, porque era unha muller moi traballadora. Así fun eu tamén. Coma miña avoa, que era moi lista. O alcume herdeino dela», cuenta Maruja desde la misma casa familiar donde nació y donde vivieron esas dos generaciones anteriores de mujeres y que ahora su nieto desea arreglar. La ubicación es única, justo encima de la furna del puerto caionés: «Nunca tiven medo ningún. O mar síntoo se está picado, pero aquí non chega. Hai vagas de mar, pero o buraco é moi fondo, moi fondo. Morreu miña avoa e morreu miña nai, pero nunca caeu nada».

Apenas contaba 14 o 15 años cuando ya empezó a ir sola, a pie, con la cesta de pescado en la cabeza. Llegaba hasta Erboedo o Vista Alegre, en A Laracha, pero también hasta Sorrizo, Pastoriza, Loureda, Oseiro o Vilarrodís, en Arteixo. Regresaba por Paiosaco: «Ás dúas da mañá marchabamos polo mundo arriba vender. A min gustábame ir soa porque así vendía mellor. Era lista de carajo [ríe]. Sabía facelo moi ben». Para esa hora, no obstante, el cuerpo ya llevaba faena encima: «Esperar polo peixe no porto, arranxalo, deixalo quedar alí, tapado con xeo para despois de madrugada arrancar.... Alistabámolo e deixabámolo tapadiño, para que estivese fresco. Ese peixe saltaba, viña dereito do mar».

«A sardiña pesa moito»

Maruja estaba bien pendiente, axexaba y, cuando veía las lanchas por Sabón, sabía que no tardarían en llegar los barcos a Caión. Para entonces ya estaba preparada. Si ayudaba a descargarlos y a preparar las cajas de pescado en los camiones «para levar para fóra» se llevaba a cambio alguna que otra de regalo: «Eramos moitas mulleres. Eles acababan antes, e eu así podía gañar un peso máis ao vendela despois». «Levaba dous centos de peixe, sardiñas, xurelos.... Tamén apañaba xardas polo muelle, levábaas e facía cartos. Agora véndenas a case 5 euros cada unha. Penso eu que vendín o peixe ben barato!», bromea. A la marea nunca fue, «porque non me gustaba», pero andar anduvo toda la vida, «40 ou 50 anos», vendiendo pescado. «Tiñamos que parar catro ou cinco veces no camiño. A sardiña pesa moito. Nos pés levaba botas de goma, desas dos homes, cuns calcetíns e máis nada. Se non, mollábaste toda. Tamén as caixas pingaban, tiñas que levar roupa vella. O mulido para a cabeza, para que a cesta non nos pesase tanto, faciámolo con colchas vellas», recuerda.

«Acabouse o mar, e agora aquí xa non hai lanchas nin quen vaia ao peixe»

Maruja le vendía el pescado «ás mulleres das casas» y está convencida de que si hoy volviese por esos lugares aún se acordarían de ella. De hecho, algunos la reconocen cuando llegan los Milagres: «Maruja, o teu peixe moito me gustaba, esa sardiña túa de Caión encantábame», le dicen. Era una buena zona: «O mellor peixe é o de aquí, desta costa. Sabe moito e é moi bo», dice ella bajando la voz, como contando un secreto, y moviendo el brazo para señalar. Lástima que los tiempos hayan cambiado tanto, algo que la apena en cierto modo: «Aqueles mundos agora xa non volven máis, eran tempos bos. Acabouse o mar e agora aquí xa non quedan lanchas nin hai quen vaia ao peixe. Que fartura había en Caión, e agora ata as gaivotas andan berrando seguido por non ter que comer! Antes había tripas no porto... Aqueles mundos non virán máis... e ao mellor nin falta que fai».

Así, habla de esplendor, pero también de dureza: «Para que traballaría tanto? Gañei cartos, pero acabei co corpo. Pasaba traballos, pero gañaba, e era o que quería. Non me importaba. Gañaba para comer e para gardar, porque non se pode comer todo xunto, que despois hai fame. Sempre fun aforradora, uns patacóns para ter». Se buscaba la vida para ella y para ayudar a sus mayores, «a miña nai e a miña avoa, que elas antes non cobraban nada». Cuando Maruja iba, llevaba la cesta llena de pescado. Cuando volvía, cargaba leña y piñas que recogía por el monte. «Nunca tiven susto ningún, ninguén que me dixera nada», dice acerca de todos esos años andando. Regresaba a Caión sobre el mediodía y aún le quedaban ánimos para ir «un anaquiño á leira a recoller patacas novas para vender na Coruña, unhas pesetas máis».

ANA GARCIA

¿Y sus pies? «Aínda nunca me doeron moito. Tíñaos duros por debaixo, afeitos de andar toda a vida, por monte e por estrada, por onde nos cadrase», valora. Lo de descansar se reducía a unas horas por la tarde, porque había que hacer otras faenas. «Escunchar o peixe [sacarle la tripa], poñelo a secar para conservar... Eu redes nunca cosín, miña nai e miña avoa si, aí na portela...». Maruja se casó con Antonio, de Chamín: «Chamábanlle o Americano». Hace ya unos años que enviudó y unos pocos que dejó de trabajar «nas leiras»: «Agora ando sentadiña, ando por aquí e por alí. A miña filla -tiene dos hijos, Viruca y Julio-non me deixa facer nada. Teño o bastón porque caio. As pernas téñoas que poñer ao sol para que me pasen: o sol é o que as quenta, teñen a friaxe dentro. Ai, se puidera das perniñas...». No tiene dificultad alguna para volver a colocarse la cesta como lo hizo toda su vida: «Aínda se me ten dereita. Aínda teño a marca dela na cabeza. Teño, miña santa, teño...».