A pasada fin de semana celebrouse en Vimianzo un simposio sobre a «Translatio» que se conserva no tímpano sur da igrexa de Cereixo. Xosé María Lema participou co relatorio «A Translatio? e os camiños de Santiago na Costa da Morte» e falou desta e doutros elementos conográficos xacobeos.
31 oct 2019 . Actualizado a las 05:00 h.En contra do que se pensa, Santiago non foi un santo moi popular en Galicia («máis internacional que galego», tense afirmado), pois o seu culto, oficial de máis, asociábase a tributos fiscais, coma o pagamento do Voto de Santiago. Tampouco foi para os galegos un santo tan avogoso e terapeuta coma outros.
Non estrañe, logo, que o culto ó fillo do Cebedeo non sexa moi notorio en Galicia. Así e todo, no territorio dos arciprestados de Soneira e Nemancos Antigo (a escisión de Duio data de 1959) e catro freguesías do oeste do de Céltigos, 82 parroquias en total, atopamos a súa imaxe en vinte, o 24,4 % do total, unha porcentaxe apreciable. Quizais influíse nisto a presenza no territorio de dous importantes lugares ligados ó culto xacobeo, Fisterra e Muxía, adobiados con lendas xacobeas desde os tempos medievais.
Tamén chama a atención que das nove iconografías xerais xacobeas se rexistren ata sete nas igrexas e santuarios da Costa da Morte. Poucas zonas poden presumir desta variedade: desde as 17 imaxes do Santiago peregrino ás senlleiras de Santiago axeonllado ante Virxe da Barca e a xacente na nave da “translatio” do tímpano de Cereixo, que focalizou o simposio vimiancés. Das catro representacións máis antigas da translación dos seus restos de Palestina ó Finis Terrae galaico, dúas están en Galicia. A máis antiga é unha pequena moeda (13 mm e 0,28 g) atopada na necrópole do Adro Vello (O Grove) e depositada no Museo das Peregrinacións de Santiago. Fora acuñada na ceca compostelá reinando Fernando II de Galicia e León (1157-1188). No reverso vese o costado dunha embarcación de táboas curvadas, sen remos nin velas (manum Dei gobernante, guiada pola man de Deus), cunha cruz por mastro, a lenda S. IACOBI e tres personaxes na borda (o seu corpo e dous discípulos).
A segunda representación é a nosa da porta sur da igrexa de Cereixo, a primeira en pedra, de finais do séc. XII. José R. Ferrín (1999), a quen seguimos, di que aquí hai dúas escenas superpostas. Unha no tímpano, a ‘translatio’: unha nave sen mastro, sen remos nin velas; ondas mariñas esquematizadas; o Apóstolo xacente e sete figuras na borda (a central de maior tamaño). A outra, nas dúas claves do arco: un personaxe cun báculo e un anxo cun incensario; trátase da esquematización dunha miniatura do Tombo A da catedral de Santiago, onde aparece o bispo iriense Teodomiro descubrindo a tumba apostólica cun anxo turiferario.
As outras ‘translatios’ de Tudela e Lleida
Tamén procurei amosar imaxes dos outros dous relevos da translación case contemporáneos do de Cereixo. Atópanse en senllos capiteis: un no claustro da catedral de Tudela (Navarra) e o outro na ábsida da catedral vella de Lleida. Nos dous casos hai outras dúas escenas máis relacionadas co martirio de Santiago en Xerusalén (unha delas, a súa decapitación). No tocante ó tema común, hai semellanzas con Cereixo nas naves sen mastro, sen remos nin velas das dúas, así como nas esquemáticas ondas mariñas e a presenza de varias figuras na borda. No de Tudela vese o corpo xacente do Apóstolo, mentres que no de Lleida vai encerrado nun sartego.
Aventurei que inspiración do relevo de Cereixo podería vir do priorado de San Xián de Moraime
Deixei no aire algunhas preguntas en espera de que alguén máis versado as conteste.
-¿Quen mandaría esculpir na humilde igrexa de Cereixo un relevo con este tema cando a lenda situaba en Iria Flavia (Padrón) o desembarque da nave pétrea?
-Aventurei que para min a inspiración do relevo de Cereixo tivera que vir do priorado de san Xián de Moraime, mosteiro que no século XII mantiña o seu poder en toda a área fisterrá.
Cereixo e Moraime
José R. Ferrín afirmaba que fora o mesmo obradoiro de canteiros o que esculpira os tímpanos das portas meridionais das igrexas de Cereixo e de Moraime (neste é a Derradeira Cea a representada), pois teñen os mesmos esquemas compositivos. É de supoñer que os monxes de Moraime quererían promover Cereixo como porto de entrada de peregrinos, e ¡que mellor que recibilos nesta igrexa coa escena orixinaria do culto xacobeo! A pequena vila de Cereixo tamén gozaba neste tempo do favor do rei Afonso IX (VIII) de Galicia e León, pois sábese que a visitou polo menos dúas veces: en xuño de 1200 (viría inaugurar a igrexa?) e no ano 1228.
Algo especial debía ter este lugar, dada a querenza do monarca polos seus veciños, ós que favoreceu cunha carta-pobra, privilexio que os liberaba do xugo feudal.
Celebramos que con simposios coma este Vimianzo continúe destacando na liña de poñer en valor o rico patrimonio artístico, monumental, etnográfico e paisaxístico do seu concello.
(*) Xosé Lema Suárez é doutor coa tese «A arte relixiosa na Terra de Soneira» e autor de numerosos libros.