«Escribe para un periódico máis o vello Bardo non é quen de escribir na prosa da vida»
09 dic 2017 . Actualizado a las 05:00 h.Desde a fiestra do Gran Oriente, fronte ao Instituto, enxerga con dificultade os perfís escumosos daquelas ondas que lle inspiraran tantos versos da súa Costa da Morte natal. El, que sempre alardeara das súas dotes visionarias como Bardo de Brigandsia, non era quen de gozar dos matices daquel bravo mar do Orzán en novembro. Non fora Homero cego tamén? Homero: un dos seus referentes literarios desde mozo.
Tres anos despois, como xa non pode ler, han contarlle que un tal Pérez Lugín viña de publicar La Casa de la Troya, novela na que recrea a vida estudantil santiaguesa. O novelista cualifícao a el de «viril», mais non o inclúe no que chama «trinidad galaica», integrada por Rosalía, Curros e Eça de Queiroz. Que cousas había que oír!
Isto tráelle o recordo dun poema humorístico seu, La camisa, no que evocara a branca prenda da súa amada compostelá, roupiña tendida ao sol na aba do monte de Vite. Por algún lado debe de andar perdido tan frívolo poema, que non chegou a xornal ningún. Menos mal!: máis importantes tarefas ten o xornalismo. Non esquece que foron os xornais os que foran publicando, sobre todo nos anos da mocidade, os seus saloucos líricos, case sempre en castelán ao principio, despois tamén en galego: La Oliva de Vigo estampara o Brindis lido naquela xornada dominical de Conxo, cando agromaba a primavera do 1856.
Fora o seu bautismo poético xunto co malogrado Aurelio: canto se lembraba del cando paseaba a rentes das augas da praia de San Amaro onde entregou a vida! Aquel Brindis fora moito máis que mero ruído, fora o compromiso cos ideais de liberdade, de igualdade, de fraternidade entre os homes… Só desde estes alicerces podía ser defendida, de xeito nobre e digno, a cultura de Galicia.
Pondal na prensa
Aló polos anos sesenta, lembra que Galicia. Revista Universal de este Reino, da Coruña, divulgáralle unha peza en castelán na que gababa a chegada da locomotora á nosa terra. E xa nos oitenta, na Gaceta de Galicia lle permitiran exhortar aos galegos a levantárense e loitaren por unha terra mellor, naquel poema titulado En el banquete democrático de Santiago. As circunstancias vitais deste ágape diferían das de Conxo, el era una poeta consagrado xa, un referente do Rexurdimento de Galicia, pero os ideais seguían aí, eran os mesmos cantados nos días xuvenís… En fin, de que servirían todas estas afoutezas líricas, en castelán ou en galego, sen un diario que as publicase? Cedéranlle igualmente as súas páxinas outras cabeceiras: El Ciclón de Santiago, El País de Pontevedra, La Voz de Galicia de A Coruña… Por iso sente unha débeda de gratitude coa efémera creación que é o xornal, a revista, a folla solta. Por iso aceptou -aínda que hai tempo que rexeita a vida social- a entrevista co xornalista de La Voz para falar da súa creación, sobre todo deses Eoas que non dan saído do prelo. Bólenlle tales pensamentos, mentres agarda polos visitantes…
Chega ao seu cuarto do hotel o amigo Manuel Lugrís, xunto co xornalista Santiago del Burgo e o debuxante Cortés. Antes de entraren, oen ao Bardo recitar en alta voz. Necesita oír os versos para, segundo a súa musicalidade lle agrade ou non, aceptalos ou rexeitalos, dilles Lugrís, que goza dun trato privilexiado co poeta. Cando antes da despedida o informador da cabeceira herculina lle pregunta por que non sae á rúa, o vello Bardo, venerable ancián pero aínda de porte lanzal como un «pino» bergantiñán, amosa a conformidade franciscana propia do hábito co que pedirá ser amortallado un lustro despois: «¿Para qué? Tengo enfrente al Orzán. Él me arrulla, me consuela y fortifica mi espíritu. Y estoy bien así, estoy bien…».
Poema en La Voz de Galicia
Precisamente naquel mesmo ano de 1912, cando o visitan, o vate envía a La Voz unha das súas creacións reivindicativas, destinada a ser divulgada naquel xornalismo coruñés efervescente, digno dunha cidade luminosa e liberal, antítese daqueloutra grisácea e levítica.
Escribe para un periódico mais o vello Bardo non é quen de escribir na prosa da vida, na prosa do xornalismo convencional. Segue tendo, como tivo sempre, a alma en verso, malia a prosaica vida que vai chegando ao seu fin. É un esteta, confinado na súa torre de marfil, consciente de que viviu sempre en corpo e alma dedicado ás musas poéticas. E xa non debe, non pode cambiar. Por iso nos versos que envía a La Voz o seu xornalismo emerxe literario como ningún, puro lirismo: «A syrte turbulenta e prolongada/ con roucos cantos sin cesar branquea,/ os seus negros penedos amostrando/ cal dentes dunha longa e fea xerpa./ ¡Esa é a morada insidïosa/ das falaces sirenas! ¡Ouh novos navegantes/ que novo ideal alenta,/ non escuités seus cantos,/ súa harmonía estupenda!/ Voso timón virade,/ virade vosa vela/ se non querés por sempre no nirvana/ caer con mingua eterna./ ¡Esa é a morada insidïosa/ das falaces sirenas!».
Breves notas para desencriptar as mensaxes agochadas nos versos
Dos autores do Rexurdimento, ninguén máis culto ca el, enchoupado desde mozo nas lecturas dos clásicos gregos e latinos, italianos, franceses, portugueses… Pero como esquecer a Homero e as encantadoramente maléficas sereas da súa Odisea, as auténticas sereas? Non son, non, as criaturas benéficas que moran nas profundidades mariñas dese «golfo azul» que recreara noutros poemiñas tamén para La Voz anos antes. Coas súas feiticeiras melodías, as sereas adulan os oídos dos periodistas para apartalos da súa fermosa e ansiada Ítaca: o respecto á verdade e á honestidade intelectual e profesional. Só rexeitándoas o verdadeiro periodismo pode concibir valores cívicos: liberdade, democracia, progreso… e a defensa de Galicia fronte a intereses bastardos.
Vertixe e sosego
Sabedor de que a vertixe da comunicación xornalística pode impedir unha decantación sosegada da linguaxe lírica, pensa o poeta que ten que desencriptar, mediante breve nota, a mensaxe agochada nestes versos que falan de sereas, para que o xornalista que os publique saiba a que aterse, pensando tamén no lector do común, o cidadán que é a razón de ser do periodismo, para quen será difícil -moitas veces imposible- descifrar o que parece fantasiosa estampa irreal protagonizada por criaturas fabulosas. Cabe maior xornalismo literario? Velaí un poeta puro, un impuro xornalista. Reivindicador dunha lingua e literatura para a «nazón de Breogán», mais tamén da liberdade de expresión fronte ás presións de toda caste.
Non quere, como Odiseo, escoitar os sortilexios melodiosos dos que poden deturpar a nobre tarefa de informar, de interpretar, de opinar. Si, a explicación do poema a Santiago del Burgo é necesaria: «Esa breve rima que le he remitido aparecerá sin duda a los ojos de VV. no poco ambigua; pero les será muy clara si les explico el simbolismo que encierra. Esa syrte, esa temible restinga en la navegación del periodismo, no significa otra cosa que el viejo absolutismo, el caciquismo, el fanatismo político, las intrigas de bandería… por lo que toca evitarlos a la Prensa para la redención y progreso de los ideales de nuestra Galicia. Esos ‘novos navegantes’, son los que tripulan la segura y valerosa nave a la que dedico ese pequeño lieder. ¿Está claro?»
Claro non, don Eduardo. Clarísimo.