Bergantiños, mundo de alimento oral

cándido pazó

CARBALLO

SANDRA ALONSO

«(...) Pero é chegar, baixar do coche, e son os ouvidos os que comezan a traballar. Expresións, palabras e xeitos que me sorprenden. Algunhas por descoñecidas para un galegófono das Rías Baixas, e outras porque, coñecéndoas só como material de dicionario, é aquí onde descubro que están ou seguen vivas (...)»

19 feb 2017 . Actualizado a las 05:00 h.

Aínda que nunca rematei a carreira, en sentido etimolóxico eu sempre fun un filólogo. Un amante das palabras. Contan que de neno tiña o costume de rumialas. Cando unha palabra me producía unha sensación especial, ou accionaba en min algún resorte evocativo, repetíaa moitas veces en voz baixa, nun eco inconsciente, pero que, para estrañeza ou burla do meu entorno, non pasaba desapercibido. Hoxe inda o fago nalgunhas ocasións, mais procuro que non se note, cousa que, segundo os meus achegados, non sempre consigo. Dixen rumiar porque os pequenos movementos de labios e mandíbula que supón esta miña teima parécense aos dos ruminantes. Pero tamén podería dicir saborear, como quen cata un viño, remexéndoo na boca para topar e sentir todas e cada unha das súas notas.

Todo isto vén a conto de que na miña gorentosa colección de palabras eco, de termos saborosos, hai unha que para este escrito resulta nomeadamente acaída: Bergantiños. Se cadra é por ese son diminutivo tan caro ás bocas e ouvidos galegos, mais o caso é que é unha desas palabras que cómpre e presta saborear.

Antes de ser un asiduo da bisbarra carballesa xa era un catador da sonoridade do nome desta comarca. Pero cando comecei a frecuentala descubrín que a cousa non quedaba aí. Que Bergantiños ademais de contido era continente: de sonoridades, de palabras eco, de expresións curiosas para rumiar. De lingua viva.

Con todo, teño que dicir que, vindo cara aquí desde Santiago, as miñas primeiras sensacións sempre foron máis ben visuais. Refírome a cousas concretas que un sabía que ía topar polo camiño. Por exemplo, un pouco antes de entrar nos límites do concello, o can que Rober Bodegas bautizou un día como «o can de Anxeriz», ese malpocado bicho eternamente amarrado á cadea e sempre enchoupado en tristura á beira da estrada. Pasando por Entrecruces, e despois de contemplar ao lonxe a Férveda, aquela muller de estraña natureza que sempre andaba arrastrando pólas de eucalipto e que, por certo, hai tempo que non vexo. Xa en Rus, esa nube gris que segundo te vas achegando descobres que non é de vapor senón de serradura e outros microrrefugallos contaminantes que vomita impunemente a cheminea da fábrica de taboleiros da Canosa.

Pero é chegar, baixar do coche, e son os ouvidos os que comezan a traballar. Expresións, palabras e xeitos que me sorprenden. Algunhas por descoñecidas para un galegófono das Rías Baixas, e outras porque, coñecéndoas só como material de dicionario, é aquí onde descubro que están ou seguen vivas, que poden ser de uso cotián e non unicamente culto ou enxebrista. Sinto entón como se se me outorgase unha licencia para as usar sen complexos, con fluidez e naturalidade, na fala común.

Alá polos 70 sentinlle dicir ao hoxe presidente da Real Academia Galega, Xesús Alonso Montero, que todo cómico galego debía de ter unha ou unhas aldeas de referencia, territorios propios ou de adopción, onde poder alimentar de vida unha das súas principais ferramentas, a lingua. Ámbitos onde a poder refrescar, enriquecer ou renaturalizar. Onde contrarrestar o universo empobrecedor, ás veces mesmo hostil, no que adoito nos temos que mover como galegofalantes.

Eu son natural dunha área que hoxe en día xa fai parte dese universo empobrecedor. Unha parroquia, en tempos rural e hoxe difícil de definir, do concello de Vigo no que a galegofonía está en franco e alarmante retroceso. Un lugar onde, no tocante ao uso habitual do galego, só quedan falantes residuais, a xente máis maior, uns cantos últimos de Filipinas da fala, entre os que eu me encontro, e algúns neofalantes máis ou menos concienciados.

Por iso, seguindo o citado consello, sempre procurei aldeas de referencia, territorios de refresco e revitalización. O meu territorio máis propio é o da miña memoria viva, o do almacén léxico, fonético e estilístico de quen foi, desde neno, un atento e activo escoitador a quen, por sorte, biografía e empeño, nunca lle faltaron bos exemplos. E entre os meus territorios adoptados sobranceiros está, tamén por biografía, este mundo de tan eufónico nome: Bergantiños. Un mundo onde, aínda que non exento de problemas e disfuncións, o uso do galego ten todas as idades e en todas é esperanzadoramente vital. Un mundo altamente nutritivo no que non deixo de topar alimento oral. Así que se algún día me ven como falando só, movendo os labios como que reza, non pensen que estou tolo, é que estou a rumiar algún dito, a saborear o eco dalgunha expresión, a catar algunha sensación sonora especial. En suma, reaccionando a algún estímulo lingüístico. Algo que pode acontecer decote, porque estímulos deses en Bergantiños non faltan, ho. Hainos con forza.

DNI. Cándido Pazó. Nacido en Vigo no ano 1960, Cándido Pazó é deses rostros que vén poderían ser da comarca, de tanto que a frecuentan. O teatro e a tradición oral tráeno a miúdo á Costa da Morte, en calquera das súas moitas facetas, dende a de contador de historias (mención aparte merece a adaptación de Balbino) ata a de autor e director de teatro. Do FIOT carballés levouse o Xograr de Outono no 2009.