Faltan dous días: 11 de novembro, festividade de San Martiño. O patrón da nosa aldea está só na húmida capela, que algunhas mulleres coidan e limpan con frecuencia, así como tamén cortan a herba e as hortensias do pequeno adro. Debaixo da escuridade do templo, alenta unha antiga fonte, que sofre nos veráns para manterse esperta. O cabalo de pel negra brillante no que, segundo algunhas voces dos nosos ancestros dicían, chegou ao santuario logo de beber a auga milagreira da fonte dos Ricos, cando baixaba desde o templo deica a praia de Agüeiros para lavar os pezuños, roídos polos ratos, nas salgadas augas do mar de Arousa, tomaba un descanso diante da horta de Virtudes. Descendía lentamente pola irregular corredoira das Cabadas que remataba na Carballa. Miraba para os galos e as galiñas de Virtudes e logo xiraba á esquerda e despois de pasar polo muíño do Rejo dobraba para a dereita, logo pasaba a carón da casa das Jaliñeiras e finalmente entraba no mar meténdose até os xeonllos.
Existimos, logo morremos. Máis ou menos era o que viña dicir Descartes (Penso, logo existo). Ou tamén: respiramos, logo vivimos e estamos agradecidos, respondemos nós. Moito máis non podemos pedirlle ou pregarlle ao noso patrón. Talvez sería un punto soberbio aspirar a obter como esmola unha última viaxe semellante á do seu equino: curta, agarimada de espesos milleirais e coa música da auga da fonte cantando polo baixiño, o canto do manancial, o canto dos seres que non esperan nada a cambio. Isto, talvez, sería o máis envexable.
Agüeiros era unha das praias da nosa infancia asilvestrada. Naqueles areais infantís fomos intuíndo o que era ser pobres, non como concepto, senón como aroma, como algo espiritual, non só material. Mesmo eramos demasiado pequenos como para adiviñar que en moitos aspectos os pobres tiñamos moito máis que os que non o eran: máis fame, máis necesidade, máis frío, máis soños, máis sono, máis soidade, máis tristura, máis enfermidades, máis roupa con remendos… Ademais contabamos cun dialecto propio armado sobre dúas linguas: o castrapo, o denostado dialecto dos plebeos, dos pailáns, dos tarugos…
Ás veces acumulabamos tanto nalgúns eidos que os excedentes deixabámosllos aos que aínda eran máis pobres ca nós: o canto fermoso das raparigas na misa de todos os domingos na igrexa parroquial e mesmo na festividade do noso patrón, ou cando ían buscar auga ás fontes, de onde saen os cantos que nunca esperan nada a cambio; o mel que rebordaba as colmeas cheas de laboriosas abellas… Todo o que fluía e que apenas nada máis nacer cambiaba de forma: o primeiro voo do paxariño cando caía do niño, o suco que abrían as gamelas no mar, os seus ronseis de escuma branca, as amuras do amor nas primeiras travesías…
Volvamos a Descartes: só o que ten nome morre. Mais nós tamén lles deixamos aos nosos herdeiros unha fala, que aínda que talvez con paso do tempo esmoreza ata chegar a desaparecer, actualmente latexa, respira, alenta, quizais case na clandestinidade nalgunhas situacións sociais ou nalgúns espazos determinados do noso benquerido país. Parte do seu vocabulario agromou da inocencia rural que nutriu de vocábulos unha lingua harmoniosa, chea de centos e matices, entre eles un que pervive entre moitos de nós: o castrapo. Detestada por uns e por outros, os de aquí e os de máis aló, esta variedade lingüística era propiedade dos nosos avós e dos nosos pais, os que a inventaron para facerse entender entre os parlantes casteláns e os normativos galego falantes e os lusitanos. Era e é a lingua dos plebeos, dos pailáns, dos brutáns da aldea, a fala dos campesiños e dos mariñeiros. Era a fala inventada día a día para sobrevivir e que, sen norma algunha, permitía saír adiante sen resentimento e coa ledicia coa que baixaba a corrente dos ríos e dos regatos, coa que se alimentaban as amuras do amor nas nosas noites prateadas de lúa chea.