escenarios da primeira memoria. Na planta baixa da casa da familia, no andar onde, segundo nos tiñan dito, a avoa Eugenia, que finou seis anos antes de ti nacer, rexentaba unha tenda de comestibles e taberna, había un amplo e longo corredor. Ía desde a porta de dobre folla da vivenda até unhas escaleiras de pedra que conducían ás dúas cociñas: a de ferro e a da lareira con forno de granito. O motor avariado dun barco e un cabalo de cartón groso e branco ocupaban aquel espazo. Eran os teus xoguetes preferidos. Iso foi antes de que se che revelara o de fóra: a caótica anarquía que reinaba na corredoira. Entre o afogado ruxerruxe dunha máquina estragada, á que te empolicabas case todos os días, e os rinchos imaxinarios do teu poldriño, foise urdindo e formándose o arcón dos teus recordos.
Lembras aquela afastada orixe, cara á cal miras coma un cativo do tempo, un cativo na escura caverna de Platón, cando pasas por diante da vella casa familiar, onde agora vive unha neta da irmá Lula. E mentres rememoras aqueles tempos de antes, acúas moito máis atrás, mesmo até o Paleolítico. Aló nos confíns dos séculos, tes a sensación de que percibes nun dos castros de Neixón a cara dunha rapaza que se parece á da vosa nai. Téñenvos dito que de aló procedía a estirpe da avoa Estrela, a que veu ficar no Espiño cando casou con Benigno Paz González.
Agora mesmo non sabes se isto é certo, real, ou se se che apareceu a imaxe nun sono lixeiro. Foi neste onde escoitaches unha voz que che rumoreou no portal dunha das orellas: «É o río do voso sangue o que se remonta até o principio. É o que che fai ver no seu nacemento o rostro dunha moza que se asemella ao da túa mai, unha moza que ninguén percibe agás ti. Aínda nestes días, cando percorres os montes de sobre Reboredo na procura de níscalos, es quen de albiscala entre a penumbra luminosa da tarde de outono». Paras no camiño. E poste a cavilar no que significa dormevela. O dicionario di: «Un instante pleno: soño e realidade danse unha aperta. Un pé está aló (no outro lado?) e o outro neste mundo, aquí».
Loncres. Espazo aberto da segunda memoria. Aquela que se foi materializando cando vos aventurastes por territorios bastante afastados da corredoira, polo arrabalde das casas das aldeas. Apagabades a sede coa fresca auga que brotaba da fonte que nacía no centro daquela ampla e verde abertura, entre as arboredas que a agochaban dos ollos espurios. Até aló, por debaixo da casa dos Fufú e por detrás da horta do señor Muñiz, iades con moita cautela. Agora, neste lugar case pechado polas árbores e a maleza, a pobre luz do atardecer outonal faiche relembrar a pobre luz das candeas que iluminaban as casas da vosa aldea nas noites de temporal ou de inverno. E logo pensas que aterraches neste lugar tras atravesar sendeiros memorables.
Cemiterio. Lugar ateigado de flores onde che levaron os vieiros dos recordos no día de Todos os Defuntos. No tránsito para a igrexa da parroquia foron xurdindo os rostros dos avós, das tías/os, dos pais e dos irmáns, mesmo dos cuñados. Tamén os de Rafa e José Benito, que non xacen aquí, senón nos camposantos da Madanela e de Vista Alegre. E de súpeto sentiches que descendía sobre ti unha luzada de melancolía. E pregúntaste por que estará tan mal vista. E autoconvénceste da súa necesidade: «Desde logo, non é mala. Aparece en calquera momento sen que nos esforcemos en encontrala».
Despois dunha curta pausa engadiches: Nós, prezados compañeiros, somos fillos dos candís e das lámpadas de carburo ou acetileno, mais aprendemos a ler baixo a pobre luz das candeas, coa paciencia da cera que caía lentamente derretida ao compás do tremer da chama.
No cemiterio a día de hoxe, xa non se empregan as de cera. Só aparatos que proporcionan luz dentro dun recipiente de cristal mediante o uso de pilas. Eficaces, seguramente. Mais non teñen a maxia do lume, da súa danza, suave e núa.