Agosto de 1962. No abrente dunha noite sufocante, soñabas que cantaban os galos de Herminia e Rogelio, de Ramona a Catuxa e Emilio o Marreiro encerrados nos capoeiros das Barreiras. E que lles respondía o galo de pescozo negro de Virtudes desde A Carballa. Aló prendía a mecha dun longo fío musical que seguía pola horta dos Lavandeira, rebotaba nas paredes da vivenda dos Papudos, baixaba pola cordoira de pedra cara á praia e culminaba no curral de Maruja a Galiñeira, no promontorio de Agüeiros, onde un galo desplumado se vestía coa escuma do mar.
Setembro 1962. Primeiras noites de internado no colexio La Salle, no barrio compostelán de San Roque. A vella aldea e a súa contorna reinan nos teus soños, que se bañan no mar da memoria: os barcos amarrados no porto do Bodión ou fondeados máis aló da pedra do Camarón, e tamén na beira do serradoiro dos Figueira. Preto de alí, debaixo dos impoñentes eucaliptos do señor David, cando eras aínda un cativo, varou o barco teu pai, nun atardecer no que che salvara de afogar entre as bateas, fronte da rampla de Ancados. Era tamén un día de setembro: a tarde, como arestora as palabras, caía suavemente sobre o escuro fondo do cantil.
Foi naquel centro escolar santiagués onde oíras falar por vez primeira da Ilíada e a Odisea e dun escritor grego e cego: Homero. Agora de vello rememoras aquelas pasaxes da túa vida e das túas visitas ás páxinas daqueles libros históricos. Sentado na mesa diante da fiestra recuperas o fío daquel tempo e susurras: «Nas empichadas bodegas dos nosos barcos endexamais pousaron os pezuños as ovellas ou outros animais dosmésticos, agás, talvez, algún can. O gando sempre detestou o cheiro do piche e do alcatrán, cos que sempre se pintaban as cadernas e as partes interiores das táboas que conformaban os cascos das naves. Menos aínda puxeron un pé nas nosas tradicionais dornas, que, cando o vento lles inflaba as velas, sucaban as augas da ría a toda velocidade. Mais era unha rareza que os nosos mariñeiros atravesaran a liña imaxinaria que marca a illa de Sálvora, onde ti sabes que unha noite mataron a un home de Rianxo.
Mais, con todo, sempre houbo entre nós xente brava e intrépida. Algúns mesmo cruzaron a bocana da ría, bordearon Ons e botaron os rizóns fronte ao escarpado acantilado de Cabo Home. Pero nunca un rabaño de cabras e ovellas navegou nas nosas naos. Sen embargo, as xentes de aquí sempre levaban ao lado do temón un tarro de cristal con grilos dentro. A lenda conta que o facían así para non perder o rumbo, sobre todo nas noites sen estrelas nin lúa, cubertas de nubes ou envoltas nun espeso veo de brétema.
Nunca os nosos mariñeiros quixeron navegar até Ítaca. Tampouco eran os seus admirados heroes Aquiles ou Odiseo. Os seus ídolos eran homes de carne e óso e tiñan nomes comúns, vulgares: Xaquín o Belán, Marcelino o Roxo, Benito o Carpiño, Vicente o Catuxo, Manuel Peiteado, Antonio Pasitos Lentos, José o Jato… Eles nada sabían de reinos, nunca os agardaba unha princesa na porta cando regresaban á casa logo dunha dura e borrascosa singradura. Non tiñan mulleres con nomes tan pomposos coma Penélope nin fillos bautizados coma Telémaco. E aínda que entre nós, sobre todo os que acostumaban ir os domingos á misa, coñecían de oídas o latín, nunca escoitaran a ninguén falar en grego. De Helena, a dama de sofisticada beleza que deixou ao cornudo Menelao para fugarse con Paris para Troia, a meirande parte dos nosos veciños, de sabelo, pensarían que era unha pendanga e non moverían un dedo por ela. As aventuras dos nosos mariñeiros ninguén as recolleu nun volume de pastas duras. Tampouco coñecían o néctar co que os gregos ofrendaban aos deuses, pero si bebían o noso viño, ese caldo un punto agraz, coma a súa vida e a súa existencia, que fican no silencio das amuras da memoria.