Nalgunhas noites do verán, desde o monte da Jurita tiñamos albiscado cans camiñando polas vereas das Estivadas que nos parecía levaban candís colgados dos rabos: a luz iluminaba e douraba o po que levantaban ao seu paso. E desde o Couto das Paradas, viamos luces nas ventás dos Loxos. Semellaba que ardían no medio da noite baixo un ceo azul escuro. Aló tan lonxe, pensabamos que eran paxaros envoltos en lumieiras voando por enriba dos campos durmindo sós e nus. Ao mesmo tempo tamén mirabamos nas calellas das aldeas do val luces correndo entre as casas. E tiñamos a impresión de que eran eguas desbocadas desprendendo lume polos ollos desorbitados. Mais só eran as velas que portaban as almas en pena que regresaran a este mundo reencarnadas nestes veloces e elegantes animais.
Entón nós tremiamos de medo pois descriamos da transmigración das ánimas. Mais por aqueles tempos nin as pantasmas nin os espectros dos nosos antepasados nos atemorizaban xa que, aínda que no Couto das Paradas os invernos eran longos, fríos e a bruma non deixaba pasar a luz do sol durante moitos días, aló, naquelas altas terras, había vellos castelos esquecidos polos homes e mulleres, pero que os espíritos volátiles escollían coma lugares ideais para refuxiarse sobre todo nas estacións máis crúas. Eles, como faciamos nós, agardaban con impaciencia a chegada da dozura dos días do verán e a mornura do outono.
Estabades recordando as vosas andainas por entre os soños e as memorias, cando se debuxou no espazo da vosa visión, voando sobre os prados, unha bandada de estrañas aves que portaban tarabelos nos seus peteiros. Non, non eran anduriñas, pois aínda non tiñan arribado aos balcóns de rocha calcárea que bordeaban os límites daquel territorio mítico da vosa infancia chamado El Páramo. Aló, máis arriba das casas da aldea, sobre a copa dun solitario pino manso estaba pousado un corvo tan negro coma un outeiro queimado. E foi nese instante cando te viches sentado nun rústico banco de madeira mirando para o mar de Arousa. E tamén nese mesmo instante, dende o alto da vella sobreira da eira familiar, foi cando un corvo anunciaba a morte do voso pai. A espesa néboa daquela mañá ocultaba o fondo e a outra marxe da ría, da «nosa ría, a que nós contemplabamos colgados das contras das fiestras das nosas casas, lembrades, meus caros compañeiros?», murmuraches nun ton moi suave.
Aquel mesmo aciago día, a gata Viguesa non quixo comer, nin baixou da lareira. O animal, orgulloso de ser da cor dos tigres de Indonesia, amaba os vosos pais. Intuía que eran os donos da casa na que vivía coma unha raíña. Sempre se deitaba aos pés dun ou do outro. Mais aquel día non o fixo. Ficou impasible sentada á porta do forno. A Viguesa chegara á vosa casa da man de Manueliña de Cando, que viñera da Serra para entre vós cando casou con Joselete dos Pichocos, silencioso home que gustaba dos michiños e do arrolo das pombas cando se pousaban nos tellados dos seus cubertos, os cales suxeitaba con adoquíns de granito, para que non llos levantase o vento, pois na Jurita sopraba tan forte coma un furacán.
Contaba Manueliña que de moi aló, por enriba do lugar de Cando, no territorio que se coñecía coma Chan do Picoto, era o seu avó materno, home austero que sempre andaba cavando no seu afán por dar con mellores terreos para sementar patacas, chícharos, trigo e centeo. E que cando viña o dourado verán, aquel vello fraco e hermético coma unha rocha de cuarzo, sentaba na solaina da súa humilde casiña e agardaba polas sombras da noite: era nese intre cando percibía a beleza singular das paraxes ásperas, e captaba o aroma da súa pobreza, o que poucos sabían apreciar e comprender. Contemplando o declinar do sol vía o que outros non crían: visionaba o crepúsculo da cultura dos seus devanceiros, da súa liñaxe, da épica do traballo e da supervivencia, tiña esa visión cando abrazaba a aspereza pedregosa da terra que amaba.