Últimas tardes de novembro. Achégase o anoitecer. A esa hora, ves sentadas as irmás costureiras fronte a unha pobre luz que entraba de fóra ou tamén saía dunha vela de cera ou dun candil de carburo. Están preto das fiestras, diante das máquinas de coser da marca Sigma ou Singer. Os ollos e os dedos das mans atentos á costura e os pés movendo o pedal con rapidez para que as agullas foran dereitas. Nós, mentres, mirabámolas á vez que xogabamos ás bólas sentados no chan. Elas só deixaban de traballar cando os mozos, as que os tiñan, as viñesen visitar, senón non paraban até que chegara a hora de cear, antes de ir para a cama.
Eran cousas, feitos, ou mellor dito, eran xeitos de vida da patria da nosa infancia. Aínda que non o creades, meus compañeiros, esa é única patria á que realmente pertencemos. A outra, esa da que tanto se fala, só é un construto histórico. Tamén pertencían a aquel espazo aberto as nosas travesías dende a escola de Abanqueiro ata a nosa aldea. Lembrades as paradas na fragua dos irmáns José e Luís, na Agañán? Naquel pequeno curruncho, onde dominaba o lume e a auga, e onde sempre soaba a música de choque entre metais, alí vimos por vez primeira o ferro fundido, ardendo. Vimos como se facía un raño para mariscar a flotación, e unha eixada para ir ao batume, e un sacho para ir ás ameixas e aos berberechos, e tamén facer machadas e machados, para fender as achas dos cachopos que había nas toxeiras. Foi anos máis tarde cando vimos como caían ao chan de barro as labras do aceiro furado polo torno que manexaba Luís fillo. E rememorando aqueles días, evocaches uns versos de Antón Avilés de Taramancos: «Lávase o home no viño da noite: o toneleiro diante da adega. O Ferreiro diante da forxa…».
Naqueles tempos cando se nos presentaba a ocasión, iamos por figos chumbos a Brión. Atravesabamos as leiras e as brañas. Sixilosamente pasabamos pola beira da fonte das Fontaíñas e, arrimados ao arredor das viñas e a horta do señor Bautista, chegabamos á eira dos Torrado. Logo gabeabamos polo muro de pedra e traballabamos con moito coidado na chumbeira ata cargar os nosos saquetos cos doces froitos. Despois corriamos sen descansar ata adentrarnos entre os piñeirais de Faldexín de Abaixo. Estas incursións en territorio «inimigo» sempre se nos ocorrían na calma aburrida dunha tarde calquera de finais de setembro. Era nos días, recordades?, en que os lagartos e lagartixas deixaban de tomar o sol entre a herba nas marxes do regato de Miñón. Agora alí reina o xabaril, preto dun milleiral onde come e envorcállase polas noites, noites de lúas solitarias en sen palleiros que miren polas fincas.
Pensando naqueles tempos da escola de Abanqueiro rescataches da lacena da memoria a palabra «prebe», unha salsa que servía para condimentar as caldeiradas, sobre todo as de bacallau ou as de carrilleiras, as que tanto che gustaban e gustan. A palabra evocouche a figura de dona Maruja, aquela mestra que aturaba o mellor que podía aquela tropa salvaxe, indómita de cativos cheos de vida. Aínda que era moi paciente, un día que andaba enfadada, mandouche calar e sentar e díxoche que cheirabas a prebe. Non o tomaches a mal. O mesmo puido dicir que apestabas a cebolas, a allos, a peixes fritos... Calquera das cousas que comiamos nas aldeas.
E foi entón cando rezaches en voz alta: «Non se preocupe dona Marujita», como nós lle chamabamos, verdade compañeiros? Eran aromas da nosa pobreza física. Eran ademais os retais cos que as nosas irmás costureiras nos zurcían os pantalóns e as camisas, eran os mesmos retais cos que agora tecemos este artigo que lle dedicamos, querida nosa mestra.