La laguna de Vixán, condenada a desaparecer por una vegetación sin control

Álvaro Sevilla Gómez
Álvaro Sevilla RIBEIRA / LA VOZ

BARBANZA

CARMELA QUEIJEIRO

Un estudio de la USC, que incluye las de Louro y Xuño, afirma que la tendencia es clara y que la pérdida de calidad del agua también dificulta la presencia de aves acuáticas

22 feb 2021 . Actualizado a las 16:21 h.

La mano del hombre no siempre ha afectado de manera similar a la naturaleza. Así lo deja entrever un estudio realizado por cinco investigadores de la USC. ¿Su objeto de estudio? Las lagunas de Vixán (Ribeira), Xuño (Porto do Son) y Louro (Muros). Las conclusiones arrojadas por Pedro Fraga-Santiago, Alejandro Gómez, Augusto Pérez-Alberti, Pablo Montero y Xosé Lois Otero darán que hablar. Consideran que las tres están siendo colonizadas por los juncos y carrizos, plantas que, una vez dejaron de ser cortadas para el cuidado del ganado, han ido expandiéndose de manera inexorable. Ese descontrol ha llevado a los entornos naturales «hacia su colapso» y a un cambio en el calidad de una masa de agua que también ha decrecido. La consecuencia, la biodiversidad, sobre todo de aves acuáticas, está más amenazada que nunca.

Aunque afirma que predecir el futuro es más especulación que ciencia, el catedrático Pérez-Alberti, considera que es necesario que los expertos en lagunas opinen si hay que dejar que la naturaleza siga su curso o si es necesario actuar, sobre todo en Vixán y Xuño. Sin intervención, «as lagoas acabarán convertidas en carrizais. Logo acabarán colmatadas e finalmente convertidas en matorral ou bosque. Algo semellante ao que aconteceu en Pantín e noutros lugares». El debate, señala, está encima de la mesa entre la comunidad científica. ¿Deben seguir una evolución natural o el hombre tiene que actuar?

«En Vixán a expansión dos xuncos e carrizos fai que cada vez haxa menos auga libre»

Alejando Gómez, investigador predoctoral en la USC, tiene claro que en Vixán «a auga vai perdendo calidade e, polo tanto, tamén perde a importancia pola que foi declarada de interese xeral, que é a riqueza de aves acuáticas. En Vixán a expansión dos xuncos e carrizos fai que cada vez haxa menos auga libre. O ecosistema vai tendo perdas. Antes había máis zona de auga con vexetación polo medio e había canais. E isto vai afectar ás aves de cara a nidificar na zona. Isto debería terse en conta para tratar de xestionalo».

En el estudio realizado se utilizaron muestras de agua tomadas en los tres entornos, así como fotografías aéreas que van desde 1956 hasta el 2017, y que permiten ver la evolución de los tres lugares. Entre las conclusiones queda claro que la ausencia del control humano de la vegetación ha sido uno de los problemas, por no decir el principal. Pero destacan también el abandono del cultivo en las zonas anexas a las lagunas, que ha motivado la regeneración de los bosques de ribera, compuestos por aliso común y sauce, árboles que podrían acabar por devorar los tres entornos. Esto ha provocado una disminución en la disponibilidad del agua debido al gran volumen que absorben estas especies.

Imagen de la lagoa de Vixán
Imagen de la lagoa de Vixán CARMELA QUEIJEIRO

Los incendios

Los fuegos que llevan años afectando a los montes gallegos son otros de los condicionantes que coloca el estudio en el punto de debate. Ya que las cenizas, afirman, han terminado, sobre todo, en las cuencas de las lagunas de Louro y Vixán. En lo referente al entorno muradano y al de Porto do Son, es Alejandro Gómez el que afirma: «Os cambios da auga non son tan importantes coma en Vixán, aínda que o resto de procesos si son semellantes».

En Portugal y Grecia se han realizado actuaciones en entornos similares para devolverlos a un estado más óptimo

A pesar de esto, para Pérez-Alberti, no cabe duda de que, la laguna más amenazada es la de Xuño, aunque el proceso de colmatación -relleno de la laguna mediante la acumulación de sedimentos- es el mismo para las tres. Para revertir este proceso, Gómez pone el ejemplo de «Portugal e Grecia, onde se realizaron actuacións sobre lagoas para devolvelas a un estado máis óptimo. Non é sinxelo, porque cal é o estado natural? O de fai dez ou o de vinte anos? A influencia humana vén de moi longo. É algo que habería que estudar».

Para poder tomar cualquier decisión, en el estudio reconocen que es necesario estudiar cada caso de forma diferente, ya que se tratan de lugares distintos. Por ejemplo, «a auga en Xuño non é salgada, pero está clasificada como se así o fose, é unha das problemáticas, xa que xera problemas de cara á súa xestión».

Aunque el futuro puede pintar negro para Vixán, Xuño y Louro, Gómez cree que hay margen de maniobra, pero «avogamos por unha redefinición dos ecosistemas, e así podelos xestionar dunha maneira máis lóxicas». Lo que también habría que determinar es sí hay que dejar a la naturaleza seguir su curso o si la mano del hombre tiene que hacer acto de presencia. Ahí, apuntan, hay muchas dudas. Más que a la hora de asegurar que la rica biodiversidad de los tres entornos, sobre todo de Vixán, se encuentra en entredicho.