Compañeiros! Cóntovos hoxe que fai uns días visitamos Compostela. Cando iamos camiño do Obradoiro, lembrei que nos viramos por última vez no enterro de José Benito O Carpiño, aquel noso colega de pequenos que era un magnífico gatuñador de piñeiros, un incansable explorador de niños de oropéndola (ou vichelocrego, como nós diciamos, polo chío que emitía a ave cando levantaba o voo). E mentres recordaba anécdotas daqueles tempos, xa nos atopabamos no corazón da fermosa praza, onde, coma sempre ocorre, a catedral proxecta a súa impoñente figura, a súa sombra protectora.
Diante de nós, aí erguido coma se repousase sobre unha enorme rocha da que parece xurdir, o templo é o centro do mundo, sobre todo do mundo cristián, o punto de encontro de todas as peregrinacións. E dende fai séculos a través dos cales ten resistido en pé baixo tormentas de ventos, chuvascos e tronos, é un símbolo da fe, da devoción, da fonda crenza que alenta tanto na Quintana dos vivos coma na dos mortos. É o punto no que latexa calquera outro sentimento relixioso ou a simple curiosidade, e atráenos a todos coma un imán, un imán que nos deixa atordados diante dese axis mundi que se expande cara a fóra mediante o son do metal das campás.
Toda a contorna invítanos a penetrar no seu interior. Entramos e, de súpeto, sentimos caer sobre as nosas cabezas o silencio, o sono latente da pedra, o frescor do granito, que tempera a mañá que arde baixo o sol de xullo. Todo se repite como na primeira vez cando, acompañado dos teus pais, visitaches o santo dos Croques. Emocionados, permanecemos silenciosos diante do altar, na presenza do Apóstolo, lembrando a última vez que vimos voar o botafumeiro, agora atado nunha quietude mineral. A pesar do ruído e do constante murmurio dos fieis que copan a nave central, notamos a vibración do misterio, do enigma que agochan estes vellos e inmutables muros de granito.
E nese transo, esa outra voz que ás veces fala pola túa boca recórdache as páxinas que Valle-Inclán lle dedica a Compostela no fantástico La lámpara maravillosa, onde, entre outras moitas cousas, nos di: «En su arquitectura, la piedra tiene una belleza tenaz marcada de quietismo». E máis adiante: «Tiene la soledad, la tristeza y la fuerza de una montaña». Pero esa mesma voz fálache de novo: «Non esquezas que foi unha muller estranxeira a que che deu a coñecer a obra de don Ramón». En efecto, trátase da profesora, tradutora e filóloga romana Diana Cofinski, que visitou por vez primeira Santiago no 1999 con motivo da celebración dos cursos da Escola Internacional de Teoría das Humanidades.
Ao fío das páxinas deste libriño do escritor arousán, pensamos que existe unha conexión secreta galega entre Valle e o poeta José Ángel Valente pola vía do quietismo de Miguel de Molinos (Teruel, 1628). Sobre o teólogo aragonés comenta o ourensán na Experiencia abisal que a última figura da mística española morreu en Roma un 28 de decembro, día dos Santos Inocentes, de 1696. Tamén nos conta que o 13 de setembro de 1687, data do seu soado axuizamento en Santa María Sopra Minerva, onde o aragonés, «puesto de hinojos durante dos horas, vestido de amarillo», escoitou impasible, «con un cirio encendido en las manos atadas», a lectura do sumario e a sentenza. E logo dun longo silencio outra vez regresamos ao libro de Valle, onde no capítulo final, La piedra del sabio, escribiu: «La belleza es aquella razón inefable que, por la luz, descubrimos en las cosas para ser amadas, y para crear, porque amar es la eterna voluntad del mundo».