El hombre que renació cuatro veces

Rocío García Martínez
rocío garcía A ESTRADA / LA VOZ

AROUSA

Adrián Freiría

Al estradense José Antonio Figueroa, que durante cuarenta años recorrió los océanos en barcos pesqueros de gran altura, el mar le perdonó la vida en más de una ocasión

03 jun 2023 . Actualizado a las 05:00 h.

El estradense José Antonio Figueroa Villaverde se lo debe todo al mar. Y eso que es de tierra adentro. Se crio en Lousame en una familia modesta que nada tenía que ver con la pesca. Eran seis hermanos, así que en plena pubertad José Antonio tuvo que elegir oficio. «Había moita necesidade. Podería ir de canteiro ou de albanel, pero a min iso non me tiraba. Escribinlle ao meu tío Gumersindo, que estaba en Cádiz e andaba embarcado, para que me levara traballar con el», explica José Antonio.

José Antonio tenía 14 años cuando se subió por primera vez a un barco. «Nin sabía nadar ni sei a día de hoxe», explica. «Hoxe creo que é obrigatorio saber, pero daquela non. A min o mar nunca me gustou. Nin a praia. Había veces que iamos limpar o barco por fóra e algúns compañeiros bañábanse na praia. Eu prefería a piscina, na parte que se daba pé», cuenta.

Entre fogones

El estradense empezó su carrera como ayudante de cocina: pelando patatas, limpiando el pescado o poniendo la mesa. «Tiñamos que pagar nós a comida, non o armador. Cada mariñeiro levaba o seu viño nun garrafón. Gañei moitas propinas indo a buscarllo aos mariñeiros e servíndollo, ou levándolle á casa a roupa e o quiñón de peixe que nos daban ao volver á casa. Sacaba máis en propinas ca en soldo», recuerda.

«A miña primeira viaxe foi nun barco duns armadores vascos con base en Cádiz. Chamábase Esperanza e foi o primeiro barco español de pesca que fixeron en Barreras, en Vigo. Fomos a Santa Cruz de Tenerife coller xeo e gasóleo, porque era porto franco e era máis barato. Despois fomos pola costa de África, por Cabo Blanco ata Monrovia, en Liberia», cuenta. «As viaxes daquela duraban 20 ou 22 días e despois volvíase a descargar a Cádiz, porque non había conxelación e o peixe en xeo non aguantaba máis. Pescábase polbo, lagosta, pescadilla, merluza...», explica. «A Galicia non volvín ata que vin facer a mili. Chegar de Cádiz daquela levaba 48 horas. Non daba tempo», cuenta el marinero.

Lo que sí hizo enseguida fue prosperar a bordo. «Aos 16 anos deixei a cociña e fun a cuberta, porque os mariñeiros gañaban máis», explica. Figueroa no conocía el oficio, pero tampoco le tenía miedo. «Apréndese, como outro oficio calquera», dice.

La culpa de que el marinero echase el ancla tierra adentro la tuvo la mili. Cuando lo llamaron a filas, le tocó la Marina en Ferrol, donde lo pusieron a trabajar en la cocina. «Collín o tifus e estiven dous meses no hospital militar. Despois déronme outros dous para recuperar na casa. Aos dous días empecei a sangrar polo nariz e leváronme a Santiago ao hospital. Estando alí dixéronme que non podía ir ao mar, que era mellor que quedara unha tempada terra adentro. Eu tiña unha irmá que casara en Loimil e decidín ir vivir con ela. Así foi como cheguei á Estrada», explica.

El amor hizo el resto. Figueroa se enamoró de una joven de la parroquia llamada Elisa y convirtió A Estrada en su puerto seguro, aunque todavía le quedaban muchas aventuras en el mar, como contramaestre en varios barcos congeladores con los que recorrió el mundo entero pasando nueve meses en el mar y nueve días en tierra. Algunas de aquellas peripecias pudieron costarle la vida.

En las fauces del Atlántico

«Caín no Atlántico catro veces. Unha vez, no Gran Sol, veu unha ola e levounos a catro. Había mar de fondo. Acababan de meter a rede e parecía que todo estaba calmiño, pero veu unha ola e levounos. Son olas que non rompen. A mesma ola volveunos meter no barco de volta. Eu quedei enganchado na parte de fora» cuenta.

«En Sudáfrica, nos conxeladores, marchei enganchado na rede. Fun picar a rede para que saíse algo de peixe. A pescadilla aboia e a rede viña moi chea. Sacoume da auga un compañeiro. Non a tiña alí. Se a tivera alí non estaba hoxe aquí», sentencia con filosofía.

Todavía hubo dos ocasiones más en las que Figueroa tuvo que ser rescatado en medio del océano y algún accidente a bordo del que salió con una brecha en la cabeza como recuerdo de su buena fortuna. Otros compañeros no tuvieron la misma suerte que el.

Figueroa constata que el trabajo era duro, sobre todo desde que adquirió la responsabilidad de contramaestre, que viene a ser el director de obra y el brazo derecho del capitán. A veces había que estar noches enteras sin dormir y otras incluso jugarse la vida. «Cando empecei, o peor era que había moitos nos barcos que ían bebidos e había que traballar por eles», lamenta. «Despois, sendo contramestre, había que estar pendente de todo. Unha vez ata refixen unha rede que nos mandaran nova e que non funcionaba», recuerda.

Un calamar gigante

Pero no todo eran penas a bordo. También había risas y buenos momentos. Como una vez en Malvinas que en 24 horas pescaron y congelaron 90 toneladas de calamar que entraron de golpe. O como otra vez que en Sudáfrica pescaron un calamar con tres metros y pico de cuerpo. «O rabo máis corto tiña 11 metros e o calamar pesaba uns 80 quilos. Estivera exposto na escola naútica de Vigo», recuerda Figueroa. «Cando collías na rede un tiburón tiñas que ter coidado porque ás veces chegan a bordo vivos e quedan quietiños, pero se te achegas aínda se defenden», cuenta.

Figueroa lleva ahora más de veinte años jubilado. «Non quixen volver a ver o mar», cuenta desde su jardín de Loimil. «A terra nunca a traballei e eu non son de bares, así que paso o tempo con isto», explica mostrando su impresionante colección de pulseras y llaveros de macramé.