Van moitos anos xa, sendo eu mozo, atopara nun caixón da mesiña de noite de meu pai un libriño vello, consumido polos fungos e a humidade. Titulábase, “Cómo escribir cartas de amor”, en castelán. O libreto era moi sinxelo, de edición rústica e tipografía antiga. Traía fórmulas para dirixirse a unha moza ou á noiva ou mesmo á dona, segundo o grao de relación e poñéndose en distintas situacións, mesmo para intentalo de novo despois de certas diferenzas. Había, cara o final, outra sección máis breve con cartas tamén para as nais e os pais desde a distancia.
Sorprendérame -a esa idade na que un comeza a espertar ás desventuras do amor-, e ata me pareceran untanto remiradas aquelas frases xa preparadas, pero tampouco lle dera entón máis importancia. Moitos anos despois souben por meu pai, xa maior, a historia que agochaba detrás aquel libriño.
*
Ano 1958, Sidi Ifni achábase baixo control español e moitos mozos galegos cumprían as obrigas co exército naquelas terras lonxanas e desérticas coa guerra aínda quente. Estaba recente o asedio a Sidi Ifni por parte das tropas magrebíes nun intento máis por reconquistar o Sáhara Occidental. Pero nunca preocupou demasiado aquela guerra esquecida. Era tempo de moitas necesidades e de maior saudade, porén; moitos daqueles mozos nunca antes saíran da súa terra.
Meu pai rematara o ciclo de Electricidade do Automóbil na vella Escola de Mestría da Coruña, á que tantas tardes tiña ido a pé, seis quilómetros dende a casa dos avós ata a cidade. Despos foi un de tantos mozos galegos aos que lles tocou a milicia naquel deserto. El Aaiún, Villa Cisneros, moitos -hoxe anciáns- aínda han lembrar. Ademais de encargarse de manter en servizo os vellos camións daquel exército, tamén escribía as cartas de moitos daqueles galegos ás súas noivas ou nais. Contárao coma se fose aquela unha das súas mellores encomendas, con ese orgullo e esa satisfacción. Non fixo nunca mención ao libriño da súa mesiña de noite, pero concluín que tivo, de certo, a súa función. As palabras de amor que chegaban desde o deserto e en galego! Cun galego simple, popular, coma o de papá. Chapurreado, di el.
Durante case dous anos escribiu dúcias e dúcias de cartas, todas probablemente co mesmo encabezamento, a mesma fórmula repetida daquel libro, seguro que con algunha variante; coa verdade agochada entre aquelas palabras aparentando felicidade e convertendo en paradiso o que en realidade era un inferno. A nada, aquel deserto, chea de po e crueza. E eles, os esquecidos. Porén, tanta miseria ou máis había naquel tempo aquí.
A papá víñanlle as lágrimas ao se referir a algunhas cartas que recibían despois de volta; tamén aí tiña que mentir ás veces, ben fose pola negativa ou rexeitamento dalgunha moza ou por algunha nova máis triste aínda da casa. Aquelas cartas nas que se pedía algo de cartos, polo regular non tiñan resposta. Palabras delgadas en castelán, deformes, de mans trementes que lle custaba ler. Papá di que aprendeu alí a converter a mentira nunha verdade necesaria. Saudable.
Confesa, sentido, que eran tan importantes aquelas cartas coma as armas. Máis.
*
O libriño segue no caixón da súa mesiña de noite, igual de relado polos ángulos ou máis aínda. Nunca me atrevín a lle preguntar por el, nin sequera cando me contou a súa historia en Sidi Ifni coas cartas. E co galego. “Se algunha voltaba escrita no idioma propio, que era excepción, aínda que só fosen dúas ou tres palabras, provocaba en nós un efecto especial; espertaba emocións fondas”. Que esas palabras, nin que fosen contadas, incendiaban o sangue, dicía. Palabras coma “fillo” ou “bicos”, poucas máis. Unha experiencia que hoxe en día parece propia dunha desas películas en branco e negro. Un conto triste de Nadal, pero non; aconteceu de certo e non vai tanto.
*Sen eu saber aínda daquela historia das cartas de papá desde o deserto, nunha estancia miña de case dous anos en Madrid, dérame por escribirlle unha á miña avoa: a única carta que chegou a recibir en vida. A avoa non sabía ler nin escribir, pero coñecía coma ninguén os secretos todos da terra; tíñaos descifrados nos sulcos das súas mans. Gardou para sempre aquela carta coma un pequeno tesouro moi persoal, supoño, mesmo co rastro da tinta apenas perceptible xa. Aínda hoxe cando consigo gañar un premio literario, adícollo a ela, avoa Carme.