Un estudo alerta da necesidade de manter o modelo besteiro tradicional
13 dic 2021 . Actualizado a las 18:44 h.Un equipo da Universidade da Coruña (UDC) capitaneado por Jaime Fagúndez vén de presentar a súa investigación ‘Os cabalos salvaxes de Galicia. Contexto. socio-económico e beneficios ambientais’, dentro do proxecto europeo GrazeLife. Nel analízase a situación da gandería cabalar en extensivo nas serras da Groba e O Xistral.
—O seu estudo alerta sobre a decadencia do cabalo de monte. Fala de que nos anos 70 había unhas 22.000 bestas en Galicia, e agora estiman que hai a metade. Cal foi a evolución a nivel local no Xistral?
—Para este estudo analizamos a parte sur, principalmente os concellos de Abadín e parte do de Muras, onde a cifra aproximada é duns 600 cabalos de monte. Nós traballamos tamén noutro proxecto, Life in Common Land, que coordina a Deputación en relación coa Universidade de Santiago e a UDC. Aí temos unha estima de entre 1.500 e 2.000 bestas nunha área dunhas 11.000 hectáreas, aínda que os censos son problemáticos. Sobre o pasado, apenas hai a tese doutoral dun investigador, Pedro Iglesia, da que sae ese dato que mencionaba das 22.000 cabezas. Nese estudo, diferenza dúas áreas, unha delas con 4.500 animais e outra de 4.100, que cataloga como a zona do Buio, parte da cal tamén estudamos nós.
—A evolución foi semellante, pois.
—Si, de xeito xeral poderiamos falar dun descenso á metade. Con todo, o Xistral é unha das zonas nas que o cabalo do monte aguanta, pois as bestas desapareceron doutros lugares como a Costa da Morte, ou na Serra da Cova da Serpe.
—Aparellado a ese descenso das cabezas de gando irá tamén unha caída da gandería.
—Si, hai menos besteiros e máis maiores. Na zona que estudamos do Xistral para Life in Common Land son uns 150. Relevo xeracional hai pouco, e onde o hai ás veces deriva nunha maior profesionalización que implica problemas ambientais, como a transformación de queirogais a pastizais mellorados, ou a introdución doutras razas non autóctonas, con cruces.
—Que causas provocan este declive?
—Primeiro de todo hai un problema estrutural, cun proceso de abandono continuo do rural e das prácticas agrogandeiras, especialmente das que non teñen un gran retorno económico. Logo, hai problemas específicos que penalizan o cabalo salvaxe. Un deles é a dificultade para acceder a compensacións por danos de lobo. Se o gando está preto da casa, inspección pode certificar axiña o cadáver. Se crias no monte, é máis difícil demostrar que houbo un ataque, porque en dous días non quedan restos. Outro exemplo ten que ver coa lei europea de identificación de équidos, que aquí foi unha carga máis que se lle impuxo aos gandeiros, posto que falamos de que crían animais salvaxes. Tamén no tocante á PAC, porque ata o día de hoxe penalízanse os pastos arbustivos, non ben recoñecidos.
—Que supón esa penalización, para os propios gandeiros e para o conxunto da sociedade?
—Nós identificamos dous beneficios claros. Un, para a productividade, o que é especialmente acentuado no Xistral en comparación coa serra da Groba. Aquí case todos os besteiros son gandeiros tamén. O cabalo salvaxe fai un rol de manter os queirogais en condicións óptimas para o pastoreo das vacas. Pero hai tamén vantaxes sociais claras. A presenza das bestas incrementa os valores de diversidade de especies e mitiga o cambio climático pois os maiores valores de acumulación de carbono danse nestes ecosistemas. E por suposto no control de incendios, pois as bestas controlan o combustible.
—As bestas axudan a manter un ecosistema único.
—Desde logo. As turbeiras de cobertor do Xistral son un hábitat común noutras áreas de Europa atlántica do norte, pero non no sur: só as hai aquí en toda a Península Ibérica. Manipular esas grandísimas cantidades de turba pode supoñer un grave problema de emisións de CO2. Temos baixo os pés un gran valor e unha grande responsabilidade.
«Temos datos para que as axudas por ataques de lobo non dependan de achegar restos»
O estudo da UDC dentro do proxecto GrazeLife recolle 20 enquisas realizadas nas serras da Groba e do Xistral. Os gandeiros do norte de Lugo aseguran que o 80% dos poldros son depredados polo lobo.
—Atopar un equilibrio para a convivencia da gandería extensiva co cánido segue a ser unha materia pendente.
—Está claro que non hai solucións máxicas. O lobo ten que estar incluido en calquera proxecto, porque está probado que a longo prazo necesitamos del como depredador. Pero débese traballar por evitar prexuízos ou compensar a quen mantén un sistema ecolóxico san, que nos beneficia a todos.
—Que medidas se poden tomar?
—O pago de compensacións por danos podería facerse doutro xeito. Temos datos suficientes para saber en que montes hai predación continua, e cal é a taxa de predación do lobo sobre as bestas. Poderíase facer facilmente unha equivalencia para calcular unhas compensacións por perdas de reses que non tivesen que depender da demostración do ataque. Iso aliviaría o problema, pois non dependerían desa vixilancia constante dos animais.
—Os gandeiros din que se senten culpabilizados nese senso, ao ter que demostrar que houbo un ataque, coma se fosen posibles defraudadores.
—Nós consideramos que hai que axudarlles, porque viven nunhas condicións difíciles e cun sistema de explotación que ten unha supervivencia complexa.
Os gandeiros: «A besta desbroza o monte e manteno limpo, e non hai substituto»
A mancomunidade de San Andrés de Boimente (Viveiro) ten 39 propietarios, que acumulan uns 300 cabalos salvaxes e arredor de 250 vacas en 1.002 hectáreas dos montes de Buio, na serra do Xistral. Carlos Martínez e o presidente Antonio Yáñez lideran os comuneiros, que nas últimas décadas non observaron unha mingua significativa das cabezas de gando, «pero si desde hai uns 40 ou 50 anos. Perdéronse moitísimas bestas», indica este último.
Yáñez resalta a importancia das bestas, malia non ofrecer un retorno económico importante. «É fundamental, para nós porque aforra moito desbroce, pero tamén para a conservación do monte, porque sen cabalos vaise todo a toxo. Onde non hai gando cabalar non hai queiroga, iso é así», salienta.
«A xente non entende o sistema do cabalo galego. É quen cultiva o terreo, porque desbroza. E non hai substituto. Din que a madeira dá diñeiro, pero se dese o suficiente os montes estarían moito máis limpos. Se as bestas se acaban isto queda a lume vivo», argumenta Miguel Otero, que pertence á agrupación Laxamoura, de Xove. O colectivo reúne a 42 comuneiros e unha cabana gandeira de 160 cabalos de monte, nunhas 350 hectáreas.
«Igual que na agricultura fas unha rotación de cultivos, aquí é importante andar rotando, porque o alimento que deixa a vaca vaino pacer o cabalo. É unha forma sostible de ter o monte coidado». É a explicación de Christian Pérez, de Santo Tomé, no Valadouro.
«Na nosa comunidade teremos máis menos as mesmas bestas que hai 30 ou 40 anos, pero no que é fóra, vivindo libremente no monte comunal, pasarían dunhas 500 ou 600 a 20 e pico», sostén Otero, e lamenta que «hoxe case ninguén vive da gandería e tiramos só porque nos gusta».
O relevo xeracional é complicado, pero aínda hai sinais para a esperanza. Pérez ten 26 anos e continúa a tradición familiar. Yáñez ten confianza en que «sete ou oito pícaros do colexio que veñen con nós» leven máis alá no tempo o sistema tradicional.
Os tres besteiros coinciden en que o principal problema para a supervivencia do cabalo do monte son os ataques do lobo, tanto pola perda de animais como pola dificultade de cobrar compensacións, ao ter que identificar os restos. Otero, que no 2020 perdeu a causa do depredador 18 poldros, asegura que tivo que ‘mudarse’ a outros terreos en Barreiros. «As crías que teño en Xove pápaas todas. Hai bestas que abordan da tensión», remarca. Pérez apunta que os mastíns «só protexen grupos pequenos» e que «os cabalos do monte non os podes resgardar de noite».