Para un neno de Mondoñedo, as San Lucas era un día máxico. Algo parecido ao dos Reis Magos, pero eu diría que aínda máis. A noite de Reis estabas nervioso, poñías a bandexa para os regalos, quedabas vixía ao son dos cabalos, que nunca ouvías, e amencías cando aínda era noite, e ¡maxia!: unha pistola, un balón, un camión? Apenas almorzabas, ías para o Cantón a xogar ós bandoleiros ou chegabas co camión a Burgos pasando Pedrafita, nevado, con mil penurias, pero sen ningún pinchazo. A ilusión e os sonos deste día eran inmensos ata a hora do xantar. Despois xa ían decaendo.
Eu vivía na rúa Leiras Pulpeiro, fronte á fonte de san Xoán (hoxe do poeta). E a véspera das san Lucas, ó longo de toda a noite, escoitaba o trote e o relincho dos cabalos que viñan de Miranda e Bretoña. Ó chegar á Fonte Vella, rubían polo río de Sixto, chegaban á praza de san Xoán, onde bebían no pilón da fonte, e tiraban polo camiño do Sabelo para o campo dos paxariños. Erguíame moi axiña, coma o día de Reis. E a primeira sorpresa era ver as rúas cheas de xente. Aquel silencio de todo o ano escachábase nun eco constante de parladoiros e pisadas da xente. Saíndo da rúa cara o Cristo e subindo ós Remedios, poñíanse os ferreiros de Riotorto e Taramundi. Miña nai sempre mercaba tixolas, coitelos, aceiteiras e algún artiluxio para facer repostería. Xa, á altura do Instituto, mercaba unha manta do Val de San Lorenzo de la de ovella merina e sempre o facía no mesmo posto. Chamábana polo nome e sacaban a manta de debaixo do mostrador coma se fose especial para miña nai. Desde aquí, ela xa voltaba para a casa e eu ía para o campo da feira, que estaba todo cheo de cabalos. Daba mil voltas ó redor para ver aquel impresionante exército cabalar. E gustaba moito de ver feirear. O comprador collía un cabalo e dende a casa de Cabanela (tío do médico que lle amañou fai uns días os amortiguadores ó rei) ía e voltaba a todo trote pola estrada que saía de Mondoñedo.
Cando se baixaba do cabalo, dono e comprador mirábanlle os dentes e se pechaban o trato, dábanse un apertón de mans, longo, e xa na taberna de Pirulas ou de Cabanela, o comprador sacaba unha faxocada de billetes do peto que metía medo. Alí, diante de todos, contaban os cartos e mollaban o trato con viño. Despois baixaba para diante do Seminario, onde se poñían os cesteiros e cazoleiros a mercar un porrón de barro. Algún ano coincidín con Xulio de Marina e Panchiño de Martín, que mercaban catro xarras, dúas dun cuartillo e as outras dun litro. As primeiras para beber entre comidas (a media mañá e tarde) e as outras para as comidas e se cadraba para deixar enriba da mesiña de noite. Escribo por boca deles.
Pola tarde, contra noite, subía con meus pais á Alameda é ese era outro mundo: o tío vivo, as tómbolas, a casa dos espellos, os ilusionistas, os monicreques (gustaba das liortas entre Barriga Verde e o demo, entre lume, con cornos e un tridente na man). Algunha vez gañaba o demo polo que deduzo agora que o que movía os fíos non se levaba ben cos cregos. E entre tanto son, barullo e cor, polo aire, os cantares de dous cegos que se poñían cas súas zanfonas as entradas da Alameda. Por iso dicía que para min era un día máis longo, máxico, máis cheo de ensoño, máis aberto á vida, que o día de Reis. Despois de cear, poñíame na ventá a ver regresar os cabalos. Recordo que algún ano púñase a chover e a lúa escondíase por tras dos montes de Zoñán e Estelo.
Pero estas San Lucas do 2013 van a ser históricas para Mondoñedo e para Galiza. Por iniciativa dun feixe de mindonienses fíxose unha ofrenda floral diante a lápida (non da tumba) de Pardo de Cela. Aquel sangue vertido o 3 de outono do 1483 (fai 530 anos e 15 días) aboiou no outono mindoniense. Mais isto merece outro artigo, que un destes días escribiremos.