Dous mestres da Terra de Celanova, Antonio González e Carlos Méndez, recolleron a toponimia e lendas deste municipio
19 ene 2017 . Actualizado a las 20:52 h.Carlos e Antonio naceron nas Terras de Celanova, un é de Ramirás e o outro da Bola, pero acabaron nos mares de Arousa. Mestres xa xubilados, a terra tíralles. Tíralle tamén do corazón ver como se están a perder os nomes, as lendas, a historia da súa zona. A vida. E decidiron axudar a que a memoria non se estrague. Escribírono no seu libro no que tratan, segundo din, de «describir a particular forma de ser e de nomear do colectivo social que inserta os veciños do ónoma granítica da Bola».
O libro non se anda con tonterías. Chámase «Toponimia da Bola» e na foto da portada vese o con que lle da nome o concello. Non engana a ninguén. Unha bola á que seica ían as meigas para facer as súas cousas. Cousas de amor e do demo, claro.
Dúas partes
«Toponimia da Bola» ten dúas partes ben divididas. Na primeira Antonio González e Carlos Méndez fan un minucioso estudio dedicado á orixe, historia e significado dos nomes das aldeas e lugares, o que eles chaman a toponimia maior, e na segunda a toponimia menor.
O libro, como A Bola, é todo un descubrimento. Alí descansa un santo que unicamente se venera nunha parroquia en toda Galicia. Cóntao Clodio González Pérez no limiar. «Un benaventurado cunha haxiografía tan misteriosa que a súa existencia non é máis que unha lenda, que quizais sexa un dos poucos que non está representado en imaxe, nin se sabe a época en que viviu e nin tampouco aparece en ningún santoral, pero ao que acudían os devanceiros para botar o demo fóra dos corpos doentes». San Munio descansa nun templo onde hai tamén unha cruz de bronce saída dos talleres de Limoges.
«Tratamos de recoller a toponimia e a microtoponimia e tamén os aspectos etnogáficos, algo esquecido por todos», apunta Méndez. Un traballo de campo tremendo. Dous anos indo porta a porta. «Había lugares que estaban arrasados por xente que entrou a levar o que lle cadrou. Había que aproveitar os domingos, despois da misa, e tiñamos que identificarnos porque houbo algún roubo con agresión e os paisanos tiñan medo», destaca Antonio González. Pero cando dicían «‘este é dos nosos’ xa había un café e nos invitaban a volver. A colaboración da xente, da pouca que había, foi extraordinaria», subliña.
O problema destas cousas é que a memoria merma cos anos e que non hai moita xente nova que a poida manter viva. «Lembro un lugar que lle chamaban O Forriol. Na parte máis antiga quedaban dúas persoas. Un home enfermo e a muller que saía. ¿Con quen contrastamos o que nos dixo aquela muller?», razoa Méndez. E outros xa directamente desaparecidos. Carlos e Antonio miraron como lugares morrían neses dous anos de traballo. Paseniño pero sen remedio, «Cabanas, Rozas...», din.
A castaña
O diagnóstico é tan claro como habitual. Non hai iniciativas, nin públicas nin privadas, para parar a sangría. Eles, que coñecen ben a zona, están convencidos de que ten un potencial inmenso. E apuntan claro: a castaña. «Houbo un intento de formar unha cooperativa par aproveitar a castaña e o cogomelo, segundo nos contou a alcaldesa, pero quedou niso, na formación. Non houbo ninguén que tirara», anota Antonio. El ten claro o problema. «Falta un empurrón dende arriba. Hai que formar e animar», di.
E Carlos e Antonio seguen desvelando sorpresas. «Intuímos que hai unha parte do Camiño Portugués que viría polo val do Limia porque atopamos o mosteiro de san Munio, que o levaba a orde de Santiago, e moi preto hai unha capela que lle chaman da Virxe da Peregrina, e hai algún documento no que se di que se chegou a un acordo para facer un hospital de peregrinos», explica. «Ninguén che vai solucionar a economía dun día para outro, pero hai potencial», conclúen.