Cada un celebra a festa como lle peta. Cada un á súa maneira, como Frank Sinatra. Uns, na misa do patrón, para pregarlle ao Apóstolo que lles quite as castañas do lume. Outros, esfarelados polos diversos púlpitos laicos do país, solventando as súas liortas miúdas. Curiosamente, os que máis falan de unidade popular son os máis esmigallados. O 25 de xullo converteuse, tristemente, nunha metáfora de Galicia. Dunha Galicia -¿ou debo chamarlle Galiza?- esfrangullada en parroquias mentais, decrépita non só demograficamente, de identidade a cada paso máis difusa, que nin sequera é quen de celebrar unida o que Castelao chamaba «a festa maior».
Francamente non sei como denominar este día. Chamareille o 25 de Santiago, como facían os nosos devanceiros, aínda que non estou seguro de que esta opción me libre de ser encaixado nalgún dos múltiples bandos. O certo é que a criatura aínda non ten nome concluínte. As Irmandades da Fala bautizárona como Día de Galicia, «en lembranza da patria natural». Primo de Rivera decretou que iso da galeguidade era un sentimento privado de cadaquén e Franco reduciuna a unha misa por Rosalía de Castro. Os nacionalistas, cando a ditadura entrou en barrena vexetativa, acuñaron o termo Día da Patria Galega. Veu a democracia e a autonomía, e a Xunta de Fernández Albor, nun atrevido decreto de 1979 -¿segue aínda en vigor?-, chamoulle Día Nacional de Galicia. Para outros segue a ser o Día do Apóstolo.
Cando alguén ten tantos nomes non é ninguén. Non se coñece a súa paternidade nin o seu sexo: ¿País ou nación? ¿Xente ou pobo? ¿Rexión dun Estado autonómico ou nación dun Estado plurinacional? ¿Fato de colonizados ou célula de destino no universal? Tampouco se comprende a natureza da efeméride: ¿Ofrenda ao Apóstolo, festa rachada ou xornada reivindicativa?
Se o que conmemoramos é a ofrenda ao Apóstolo, instituída por Felipe IV en 1643, reclamemos todos a unha os mil escudos de ouro que nos prometeu o monarca Borbón. Non eran peccata minuta. Supoñían daquela, época de rebaixas do voto de Santiago e de peregrinacións minguantes, a cuarta parte dos ingresos da catedral. O que non se entende é que hoxe veña o delegado rexio a pedirlle -e non a darlle- mercedes ao patrón Santiago.
Se o que celebramos é a festa de todos os galegos, tampouco se entende que cada un a faga pola súa conta. Uns, tributándolle homenaxe ao galeguismo «abierto, centrado y responsable» de Manuel Fraga. Outros, cumprindo o esmorecente ritual das flores a Castelao no seu Rianxo natal. Os nacionalistas con pedigrí -a coherencia non llela vou negar-, na Quintana coma sempre. E as novas esquerdas, cada unha no seu recuncho, acugulando folgos para seguir escornándose entre si.
E se esta fose unha xornada reivindicativa, suponse que o inimigo está fóra. Tampouco se explica, xa que logo, a división.
¿E os galegos? Pois espallados polas mil misas e romerías decadentes que celebran o Santiago. A min tocarame a de Dorra, concello de Antas de Ulla, que nunca foi festa menor.