Estaba unha noite no restaurante do Radisson de Oslo e un señor maior que ceaba na mesa do lado dirixiuse a min nun inglés oxfordiano: «Vexo que le vostede a Fleming». Referíase ao libro que tiña eu sobre mesa, e que era un volume de Barrow?s boys, o ensaio sobre os exploradores británicos do século XIX. «Interésalle a exploración polar?». Díxenlle que me interesaba, e que de feito estaba en Noruega porque voaba ás illas Svalbard ao día seguinte, onde tiña previsto embarcar nun buque oceanográfico ruso en dirección ao Polo Norte. O hotel era o punto de encontro. Teño que recoñecer que ao dicilo non puiden evitar una vaidade venial, porque pronto ía ver cumprido o gran soño da miña infancia de ver o Ártico. Pero Deus castiga aos que se dan aires. «Xa o supuxen ao velo con ese libro», dixo o home, tendendo a man. «Son Charles Swithinbank, e tamén vou nese barco». É dicir, Charles Swithinbank... o famoso explorador polar. O mesmo Swithinbank que participara na primeira expedición científica á Antártida de 1949 e que tiña ata seis accidentes xeográficos bautizados co seu nome, incluído un glaciar no Polo Sur. Ese Swithinbank, concretamente.
Acordeime daquel encontro porque acabo de saber, con moito atraso, da morte de Charles Swithinbak. Logo, sorteando o xeo do Ártico e os icebergs do Mar de Grenlandia, puiden tratalo algo. Era un personaxe doutra época, un produto do Imperio Británico, nacido en Birmania, fillo dun funcionario colonial e unha nai naturalista. Servira na Royal Navy durante a guerra, remara para Oxford nas regadas e logo, en cambio, dera clase en Cambridge. Aos polos viaxara en expedicións con trineos de cans, ou navegando coa Mariña soviética mesmo en tempos da guerra fría, ou baixo o Ártico nos submarinos nucleares norteamericanos, ou como piloto da misión antártica chilena, localizando pistas de aterraxe no xeo -a maior parte das que se usan descubriunas el-. Durante a nosa navegación, Swithinbank dirixíase ao capitán e á tripulación nun ruso fluído, e nas tardes en que non había nada que facer relataba algunhas das súas historias de crebaxeos avariados, navegacións en baleeiros, huskies fieis e tormentas de neve na Antártida. Facíao cun perfecto understatement, a lograda mestura de modestia e orgullo tácito dos británicos, pero tamén cun lixeiramente perceptible punto de nostalxia.
Xa non existen os exploradores polares. Hai científicos, ás veces deportistas de risco e ocasionalmente turistas, pero non exploradores. O oficio como tal estaba en extinción mesmo nos tempos de Swithinbank, que de feito era tamén xa un científico. Tiña que ser consciente de estar entre os últimos «homes de xeo», os aventureiros que apuraran a encher os poucos espazos en branco que quedaban no mapa e dos que eu lera con tanta devoción durante a infancia nos libros de Paul-Émile Victor, de Debenham, de Amundsen. O propio Swithinbank lembraba que tamén el contraera a fascinación do xeo de neno, cando a súa nai lle lía eses libros no calor abafante de Birmania. Hoxe, en cambio, o xeo polar xa non é unha aventura senón unha melancolía. Non se pensa nel máis que como unha cousa que desaparece, un argumento para o debate do quentamento global.
Canto ao meu propio soño infantil de ser explorador nos polos, non podo evitar sorrir cando miro as fotografías de barcos e mapas coas que tiña decorado o meu cuarto de neno, e que gardo nunha caixa de cartón en Lugo. Polo menos unha cousa si podo dicir: que cheguei a navegar polo Ártico con Charles Swithinbank.