Cando hai uns anos a erupción do volcán Eyjafjalla provocou o caos no espazo aéreo europeo, en Islandia contábase un chiste ao respecto. Os bancos do país viñan de entrar en bancarrota e dicíase que, antes de morrer, a economía islandesa expresara esta última vontade: que a incinerasen e repartisen as súas cinzas por toda Europa. E iso foi o que sucedeu: os ceos da Unión Europea cubríronse de po de talco que entupía as turbinas dos avións. A sismoloxía logrou así o que non lograra nunca o terrorismo: cancelar máis de cen mil voos, secuestrar en terra a oito millóns de pasaxeiros e provocar perdas por valor de ata quizais uns 2.500 millóns de euros. Se foron aquelas as exequias da economía de Islandia resultaron grandiosas como as dos guerreiros viquingos de antano que se facían calcinar en barcos funerarios botados á mar con velas negras.
Agora a economía islandesa parece que vai moito mellor -por certo que a base de facer o contrario do que esixían os organismos internacionais-. Pero a natureza está baseada na repetición, así que xa volve haber outro volcán a piques de provocar outro caos. Esta vez é o Bardarbunga, que podería entrar en erupción en calquera momento -aínda que hai división de opinións entre os expertos sobre se os efectos serían maiores ou menores que o de hai catro anos-. Interésame o asunto porque, como tanta xente, teño unha certa fascinación polos volcáns. Teño visto os de Islandia, percorrendo o país ao longo da súa única gran estrada asfaltada que vai entre os géyseres, os lagos xeados e as paisaxes calcinadas onde pastan as ovellas do país, que parecen tamén charamuscadas. Lembro o Bardarbunga, ao lonxe, durmido no seu glaciar, enganosamente tranquilo.
Os volcáns son protagonistas secretos de moitos episodios da nosa historia e a nosa cultura. Debémoslles a memoria de Roma preservada en Pompeia; debémoslle revolucións, monstros e arte.
A erupción do Laki, outro volcán islandés, creou unha pantalla de cinza que fixo caer as temperaturas tan bruscamente que en Islandia desapareceu a cuarta parte da poboación, en América xeouse o Mississippi e en Europa fracasaron as colleitas durante varios anos, o que conduciu, segundo algúns historiadores, á revolución francesa. A erupción do Tambora, en Indonesia, arrefriou tanto o Planeta que o ano de 1816 se coñeceu como O ano sen verán -Mary Shelley, illada pola neve xunto con Lord Byron e outros amigos na súa casa de Xenebra, aproveitou entón para escribir Frankenstein-. O Krakatoa, tamén en Indonesia, é outro exemplo clásico desta globalización dos volcáns: puxo rochas en órbita e a cinza disque caeu ata en Barcelona. Para os nenos da miña xeración era unha catástrofe mítica porque o vimos no cine en cinemascope, na superprodución italiana de Dino de Laurentiis, Krakatoa, Este de Xava (1969) -estaba mal ata o título: o Krakatoa está ao oeste de Xava-. Se non afectou á navegación aérea foi porque aínda non existía, pero na explosión do Krakatoa había tanto po en suspensión que a luz reflectiu durante meses uns solpores sanguiñentos que se observaron en todo o mundo. Son precisamente os que se ven no cadro O berro de Munch, que pintou neses anos.
Se ao final o volcán Bardarbunga acaba complicando o tráfico aéreo, durante uns días podemos consolarnos pensando que, na escala dos volcáns, é unha incidencia menor. Nin sequera sería xa, como hai catro anos, unha metáfora da crise económica, senón tan só un recordatorio da indiferenza coa que a xeoloxía contempla ao ser humano.