Un conto do médico e escritor lucense analiza a dureza da emigración a través de dous noivos de Lugo a Portomarín. Esta obra era descoñecida porque no se publicou
16 jul 2017 . Actualizado a las 05:00 h.Sendo as Supersiticiones de Galicia a magna obra de Rodríguez López, parece merecedora, polo menos, doutras dúas críticas. A primeira, no xornal coruñés El Noroeste (A Coruña, 24-XI-1910), aparecen unhas liñas das que farei síntese, sen poder dar o nome do autor, pois o comentario é anónimo: «La nueva obra de este literato es un estudio muy completo y acabado de cuantas creencias supersticiosas hay en las aldeas de nuestra región y que merecían ese análisis antes de que desaparecieran como curiosidades históricas y como recuerdos muertos de un tiempo que seguramente no volverá... este libro constituye un acierto de su autor, que conoce a fondo nuestras costumbres aldeanas y sabe como pocos describirlas en fáciles y correctos versos. Si fuese posible que las gentes de nuestros campos leyesen las reflexiones y los consejos del Sr. Rodríguez López, mucho iría aprendiendo la cultura pública y mucho terreno iría perdiendo la ignorancia popular», dicía El Noroeste.
As críticas á gran obra
A segunda, casualmente tamén sen asinar, aparece na capital arxentina (El Eco de Galicia, Buenos Aires, 30-X-1910) e, extractada, di así: «El notable médico y concienzudo escritor lucense Jesús Rodríguez López ha publicado, elegantemente impresa en Madrid, la segunda edición de su libro Supersticiones de Galicia, libro que puede figurar dignamente entre los más notables que sobre nuestro país se han escrito. Se ha propuesto el autor desterrar las creencias, las prácticas, las costumbres, ya inocentes, ya con ánimo de lucro premeditado, ya perjudiciales, siempre infundadas, propiamente llamadas supersticiones, en cuanto afecta a su caro país que, por cierto con solo limitarse a recoger de todas las clases sociales los hechos a que se contrae hubiera prestado un relevante servicio a la historia... Y aparte la suma bondad de él, hay un gran mérito para el Sr. Rodríguez López; y es precisamente el de publicarlo, desafiando el enojo, la ira y el encono de los que en su necedad… quieren que el mundo siga viviendo estancado», dicía o xornal arxentino.
Antes de entrar na conta da vida de Rodríguez López na segunda década do século XX, que non chegará a vivir completa, cómpre falar agora dunha obra inédita de Rodríguez López, xunto coas comedias El Socialista e O Zorro, tamén inédita esta última e cuxo estudo xa teño moi avanzado e pronto poderei dalo á luz pública.
Obra inédita e sen rematar
A obra en cuestión titúlase Gabriela (conto), e datala nun ano concreto parece arriscado porque en verdade puido ser confeccionada en calquera ano desta primeira década do século XX, ou ser posterior, pois, se ben o manuscrito orixinal está redactado nas matrices dun libro de certificados médicos ao pé das que aparece a data «19..»
Puido ser que o autor aproveitase estes papeis inservibles -cousa que facía con frecuencia, ata o punto de que algún poema atópase escrito no reverso dunha esquela mortuoria- para escribir este conto en época posterior.
En realidade, polo que deixa entrever o pouco que dela se conserva, podería estar pensada para dar forma a unha novela, iso si, de pouca extensión. O certo é que Gabriela está sen rematar; soamente hai un capítulo e unhas trinta liñas do segundo, que ao parecer foi continuado por un familiar do autor, mais xa co emprego dun galego moi distinto do que usaba Rodríguez López, mesmo con erros de cheísmo nos que o noso biografado case nunca incorría.
Poema no teatro Circo
O asunto de Gabriela lembra o argumento de Cousas das mulleres e moi concretamente a situación do protagonista do poema Pátria e amor (El Regional, Lugo, 5-I-1897).
Como xa dixen, este poema escrito en castrapo e en galego de acordeón, dedicado ao xeneral gobernador de Lugo Federico Ascensión, foi lido nunha velada no Teatro Circo de Lugo a beneficio da Cruz Roja).
Berto Neira de Paraday, quen, sendo pobre, ten que emigrar a Cuba pensando en facerse rico e voltar a Galicia para casar coa súa noiva. Gabriela é filla de Don Bastián, fillo de boticario, dono de importantes bens e casado cunha rica herdeira. Aquela, desde os once anos xoga nas ruadas con Leandro, fillo do tío Freitoso, antigo caseiro de Don Bastián, que por casar tivo que deixar o caserío. Gabriela ten catorce anos. A idade de Leandro non se precisa. A acción transcorre en Abelás, aldea próxima a Portomarín, onde vive Leandro cos seus pais.
Don Bastián lévase mal coa súa dona e por iso todas as tardes vai de paseo coa súa filla ata Abelás; Gabriela, moi leda, pode ver todos os días a Leandro. A nai de Gabriela sospeita algo da súa filla ao ver que xamais gusta de xogar coas nenas do lugar no que vive e acaba por adiviñar o motivo. A partir dese momento rematan os paseos de Gabriela, que xa non pode ver a Leandro. Este, para conseguilo, entra a traballar como aprendiz dun ferreiro que ten a fragua diante da casa de Gabriela; así poden seguir véndose en segredo.
Nada sospeitan os pais de Gabriela, ata que un domingo a nai da moza os atopa á beira dun río, e, nunha violenta escena, dille a Leandro que «un naide coma ti non casa con Gabriela». O mozo nada resposta, pero faise a si mesmo a promesa de chegar un día a posuír unha riqueza meirande ca dos pais de Gabriela. Decide emigrar a Cuba, e o conto iterrúmpese, nun final trunco, coa despedida dos noivos tras as consabidas promesas de amor e de ausencias.
Pódese dicir que, malia seren moi poucas as liñas que dan forma a este conto, os caracteres dos protagonistas están fortemente subliñados. Leandro e Gabriela saben perfectamente o que queren e os dous perseguen a mesma fin: chegar ao matrimonio, e para eso non regatean esforzos e mañas.
Os pais de ambos tamén están seguros, firmes nas respectivas posicións. Cabería, quizais, criticar a personalidade dos dous namorados; Gabriela e Leandro amósannos unha mentalidade moi avanzada pero impropia, porque a rapaza ten catorce anos -é unha nena- e o mozo ronda os vinte anos.
Historia de amor desgraciado
En todo caso, e a xulgar polo desenrolo do que se conserva desta historia de amor desgraciado, é moi probable que ocorresen moitas cousas tanto en Cuba como en Abelás ata o suposto reencontro dos namorados.
Pódese afirmar que Jesús Rodríguez López, como case todos os escritores galegos do momento, tiña conciencia firme de que as xentes das aldeas e das cidades da Galicia do momento, en situacións difíciles, diante dun problema deste tipo ou semellante, resolvíano do meso xeito: o que mellores posibilidades podía ofrecer era a emigración «á terra prometida americana». Marchaban na procura da riqueza que lles permitise volver triunfantes a súa terra sobre os desprezadores, que eran os verdadeiros causantes de tomar o camiño alén do mar..