A odisea honorífica do Folión de Carros

alfredo pardo CHANTADA

LEMOS

Dúas fotografías antigas do Folión, que poden corresponder a edicións celebradas entre os anos 30 e 40 do século XX.
Dúas fotografías antigas do Folión, que poden corresponder a edicións celebradas entre os anos 30 e 40 do século XX. arquivo alfredo pardo

O desfile ía ser cualificado como festa de interese turístico en 1969, pero algo na burocracia franquista se torceu

15 may 2016 . Actualizado a las 12:09 h.

Oito son os artigos onde Fraga Iribarne especificaba aos subsecretarios de Información y Turismo a orde do 30 de setembro de 1964, relativa a creación da denominación honorífica de Festa de Interese Turístico. Sinalaba Fraga que «un dos atractivos de maior raizame e realce que ofrece España aos estranxeiros que a visitan, así como aos propios nacionais, fórmao o amplo panorama de festas, de variada índole, que se desenvolve no noso chan ao longo do ano, polo que, para canalizar debidamente este aspecto do turismo e resaltar a súa importancia para lexítima satisfacción daqueles lugares que as celebran». O sábado 24 de agosto de 1968 despois de que o ministro clausurase na praza de Portomarín a primeira Asemblea Provincial de Cultura Popular e tras cear no parador, dirixiuse con outras autoridades a Chantada para presenciar o «gran Folión de carros do País».

Lembra Sánchez Carro «a suntuosidade do espectáculo e o bo ambiente xeral. Incluso o alcalde José Regal convidou o ministro e a súa señora para durmir na súa casa». Entre as autoridades que vían por primeira vez o espectáculo estaban o gobernador Civil de Lugo, Eduardo del Río Iglesias, o delegado nacional de Provincias e conselleiro do Reino, José Luis Taboada García, o presidente da Deputación de Lugo, José da Torre Moreiras, o delegado de Información e Turismo, Alfredo Sánchez Carro, o delegado de Sindicatos, señor Matallín e o alcalde de Lugo.

O 6 de febreiro de 1969 envíase ao ministro e delegado provincial de Información e Turismo respectivamente, o acordo do Concello no pleno en sesión extraordinaria do 30 de xaneiro de 1969, onde inician un expediente solicitando que o Folión de Carros sexa declarado Festa de Interese Turístico indicando que «a importancia deste espectáculo, único na súa clase e a xa de fama rexional, motivou que esta alcaldía se dirixise ao pleno do Concello para que, baseándose no disposto no artigo 2º da Orde dese Ministerio do 30 de Setembro de 1964, se solicitase (...) que fose declarado como Festa de Interese Turístico».

Raizame popular

O manuscrito adxunto, posiblemente escrito por Ánxel Gómez Montero, sinala que Chantada contaba «con dous acontecementos folclóricos de recia raizame popular, marcada orixinalidade e auténtica representación gremial, a máis diso un colorido espectacular extraordinario. Un deles era a historia bíblica do Antigo e Novo Testamento; en cuxa representación interviña todo o pobo e arrastraba tal cantidade de almas que, nas disposicións municipais, pedíase que todos os portais estivesen abertos polas noites en vésperas desta gran representación, moi análoga a outros tipos de misterios que aínda persisten hoxe na nosa Patria».

Sinala o oficio que a súa última representación foi en 1875, sendo «o outro gran espectáculo o Folión de Carros. Representación de ambiente popular e de gran valor folclórico onde se dan cita todos os gremios que nesta vila exercen as súas actividades: ferreiros, panadeiros, barbeiros, carpinteiros, viñateiros, ferradores, sulfatadores, etc. Todos eles preparan os seus carros, engalanándoos con guirnaldas naturais e faroliños, sendo o seu gran mérito o ambientalos con todo detalle».

Destaca tamén no devandito documento a presenza das autoridades que «este ano, tan marabilloso espectáculo viuse prestixiado coa presenza do Excmo. Sr. Ministro de Información e Turismo, que sinalou como extraordinaria esta representación popular, engadindo que pola súa espontaneidade, o seu colorido, a súa gran variedade e auténtica estampa constituía un sólido motivo para atracción turística e un orgullo para Chantada».

O delegado provincial Alfredo Sánchez Carro, informa o alcalde de Chantada o 5 de marzo de 1969 que «a comisión calificadora de Festas de Interese Turístico, en sesión celebrada o día 25 dos correntes, acordou, coa fin de completar os datos facilitados polo Concello de Chantada, que un membro de dita xunta se trasladase á mencionada localidade, coa fin de coñecer persoalmente a festa denominada Folión de Carros», e agrega que «coa información que xa se posúe sobre a devandita festa, máis o informe que emita a persoa designada, procederase a un novo estudo da petición, con vistas á posible declaración de Festa de Interese Turístico».

O 14 de abril de 1969 o alcalde José Regal escribe ao delegado provincial de Información y Turismo que «con relación ao seu atento oficio (...) referente ao acordo adoptado en 25 do propio mes de febreiro pola comisión cualificadora de Festas de Interese Turístico, teño a honra de comunicar a V.I. que o 25 de agosto de 1968 o Sr. Ministro de Información e Turismo, Excmo. Sr. D. Manuel Fraga Iribarne, acompañado doutras autoridades provinciais -entre as que, como lembrará, atopábase V.I.- e locais, presenciou o típico Folión de Carros que se celebra anualmente con motivo das Festas de Agosto, e foi el, persoalmente, quen, entusiasmado pola categoría do espectáculo, ordenou que se incoase o oportuno expediente para que se declarase Festa de Interese Turístico». Pero precisaba tamén que «ao propio tempo, hei de informarlle, non obstante o anterior, que esta alcaldía vería con sumo agrado que persoal da meritada comisión calificadora presenciase o Folión de Carros que haberá de celebrarse no actual ano de 1969, a fin de emitir o correspondente informe, que se estima innecesario pola razón anteriormente apuntada».

Regal Vázquez escribe ao ministro Fraga o 16 de abril de 1969 lembrándolle a súa visita ao festexo. «E como queira que o proceso da tramitación supoñería un prazo un pouco longo, e por outra banda V.E. coñece persoalmente a magnitude do típico espectáculo, rógolle teña a ben interesarse polo meritado expediente a fin de que o repetido Folión de Carros sexa declarado Festa de Interese Turístico coa maior urxencia posible e desta forma podamos anuncialo así para as próximas festas de agosto». O Concello de Chantada recibe o saúda de Sánchez Carro datado o 6 de novembro de 1969 informando que «na próxima reunión da comisión cualificadora de Festas de Interese Turístico, será declarada a do Folión de Carros do País, de Chantada».

Novo delegado

O 19 de decembro de 1969 Joaquín R. Toubes Tresguerras substitúe a Sánchez Carro como delegado provincial. Reitera nunha misiva do 26 de maio de 1971 que «a comisión provincial da xunta central de Información, Turismo e Educación Popular, adoptou acordo por unanimidade de propoñer ao Ministerio de Información e Turismo que se declare Centro de Interese Turístico, o Folión de Carros do País, que se celebra nesa localidade. O que comunico a V.S. por se estima oportuno formular nova solicitude, de acordo coa orde do 1 de marzo de 1968, que presentará nesta Delegación».

Ante este revés burocrático, o Concello inicia outro expediente o 11 de xuño de 1971, acordando «solicitar da subsecretaría de Turismo o outorgamento de Festa de Interese Turístico á que se celebra nesta vila de Chantada coa denominación de Folión de Carros do País». O 27 de xullo a delegación provincial de Información e Turismo anuncia unha primeira axuda económica de 50.000 ptas. O último intento de solicitar a mención sería o 24 de maio de 1973.

Silencio administrativo

A partir de aí, todo se envolve nun silencio administrativo traducido en subvencións anuais. En marzo de 1975 entra na alcaldía Jose Luís Fernández Pedreira e o o 14 de xaneiro de 1976 proponlle ao Ministerio de Información y Turismo que declare zona de interese turístico os encoros dos Peares e Belesar.

En 1977, o alcalde accidental Jesús Fernández Rodríguez da Bouza certifica nun memorando para solicitar unha subvención que «a importancia deste extraordinario folión, estivo ben patente na pequena pantalla cando o noso gran río Miño ocupou o espazo Los ríos (TVE). Alí viuse esta gran representación e a curiosidade que espertaba naquel inmenso xentío de curiosos. Os eloxios da prensa en xeral sobre esta estampa orixinalísima foron unánimes».

Non sería ata o 12 de xullo de 1983, cando o alcalde Sergio Vázquez Yebra se dirixiría ao conselleiro de Cultura e presidente da Deputación solicitando axuda económica e lembrando a presenza no Folión do que fora ministro Fraga e como «expresou a súa admiración polo tradicional desfile, ao que cualificou de moi logrado e moi auténtico, fixo a promesa de ordenar as dilixencias oportunas para tentar que se considerase Festa de Interese Turístico, pero descoñecemos as razóns porque este propósito non levou á súa desexada fin».

Pasados todos estes anos, Sánchez Carro sinala que «toda a documentación presentada polo Concello estaba aprobada e o mesmo ministro Fraga Iribarne sinalou publicamente que tiña que ser nomeada Festa de Interese Turístico». Sánchez descoñece as causas que paralizaron durante 33 anos a mención e sorpréndese de que non tivese a distinción que oficialmente fora anunciada. O honroso título chegaría ata moito despois, en marzo de 2002, coa aprobación do Consello da Xunta por proposta da Dirección Xeral de Turismo e tras xestións do Concello xunto á Asociación de Amigos do Folión, fundada en 1989 e sendo o seu presidente Javier Rodríguez Medela.

O ministro Fraga acudiu a Chantada para ver o Folión de 1969 e quedou encantado

A substitución de Sánchez Carro á fronte de Turismo frustrou probablemente o recoñecemento

O Folión tivo que agardar finalmente máis de trinta anos para obter esa distinción

«Toda a documentación estaba aprobada», lembra hoxe Alfredo Sánchez Carro»