En máis dunha ocasión teño confesado a miña admiración por Xesús Constela. É un innovador en sentido estrito: ousado, intrépido, formalmente impecable. A literatura galega precisa voces como a súa, coñecedora de que non é a comodidade o lugar onde se deba instalar o literato e, digo eu, tampouco o lector. Nos últimos anos o confort lector importou máis que a técnica narrativa. ¿Podemos imaxinar que sería da literatura se isto sucedese ao longo da súa historia? O oficio de escritor parécese moito á vocación do alpinista. Cada novela é un cumio polo que subir, agatuñar, con esforzo e tesón. E canto máis dificultosa sexa a meta, máis importante será a recompensa. Falo de recompensa interior, fundamental para quen profesa na arte e non nos simulacros que nos regala o presente de modo inaudito e tenaz: borrando todo o que non case coa norma, moda ou convención. Pero non divaguemos. Volvamos ao texto que pretendo comentar: A rotura das paisaxes. Creo que non me equivoco se digo que esta é a obra fundamental deste autor de perspectiva impar, non clasificable, como os seus textos. Este é un crisol de estilísticas diferentes ben enfiadas. Unha praia dá fondo ao diálogo, a digresión, a linguaxe lírica pero non melosa nin afectista, o cúmulo de secuencias narrativas que en ocasións parecen emparentarse coas prosas rupturistas protoseculares (século XX cambalache, dicía o tango). E humor, ou ironía, ou un distanciamento que se fai grato porque nunca ofende a intelixencia de quen le estas paisaxes rotas, como os nomes, licuados por veces en iniciais: ese X.C., «mal raio o parta», que escribe historias que alguén deixa pola praia adiante. Valente, Constela. Digo, literato na época en que ser literato xa parece unha ofensa.
E outro alpinista pertinaz: Francisco Castro. Teño confesado a miña predilección por este vigués innovador. Sempre o foi. As súas novelas, incluso as dirixidas ao público máis novo, non son textos para usar e tirar. Sempre dan que pensar: queren quedarse. Como esta novela que veño de ler, a última: Amor é unha palabra como outra calquera. Aparece o autor ávido de revolverse contra si mesmo, digo contra o narrador da novela, capaz de levar ao lector polos recónditos espazos fragmentados desta montaña diexética. Carla é un deses personaxes de ficción que parecen reais, ou ao revés. É unha novela de amor («O horizonte máis próximo era o amor», páxina 202), pero é fundamentalmente unha espléndida novela. De alpinistas.