Sei que ao describir os retretes para obreiros dos talleres de Maquinaria e Monturas Taller, e ilustralo, ademais, cunha imaxe realista, rocei o escatolóxico; pero quixen facer visible aquela letrina, en uso durante décadas.
Sen embargo quen viu a deliciosa película O apartamento, de Billy Wilder, con Jack Lemmon e Shirley MacLaine, sabe que «a discriminación polo retrete» faise en todo o mundo. Cando o protagonista, interpretado por Lemmon, un home solteiro, cun apartamento que cede, ocasionalmente, aos xefes para darse un revolcón extramatrimonial, chega, sen outro mérito, a directivo da empresa, o presidente -tamén beneficiario da vivenda- dalle a chave do retrete privado dos directivos. E cando Lemmon, farto de ter ocupado o apartamento e non poder verse a soas coa moza, renuncia ao cargo, faino tirando a chave do retrete dos directivos na mesa do presidente. Non ten volta, o verdadeiro expoñente da categoría profesional é o retrete; por eso nas oficinas de Bazán, onde os empregados dispuñan de magníficos evacuatorios, os xefes tiñan outro privado e mellor.
Do persoal de Monturas Taller, onde pasei os dous últimos anos de aprendiz, gardo gratísima memoria. Ao técnico Rafael Vázquez Deus, persoa entrañable, visítoo de cando en cando na residencia Geriatros de Narón e sempre, ao falarmos dos «nachos» peculiares, rematamos recordando a Somorrostro e o señor Lafuente.
O señor Lafuente era un castelán grandísimo e tan educado como grande. Daquela eu non facía caricaturas, pero, andando o tempo, descubrino nas do gran debuxante Olaf Gulbransson, na revista Simplicissimus de Munich. Non era el, claro; pero aqueles alemáns altísimos, de barrigas prominentes, con tirantes e as gafas na punta do narís, parecíanme cuspidiños. Viñera de revistador técnico, xa maior, e ninguén sabía nada da súa vida, que a penas falaba e tarareaba todo o día sinfonías de Beethoven e de Mozart. Tiñámolo por algo tolo porque era vexetariano e facía bocatas inimaxinabeis: de mazá, de plátano, de pera, de uvas? Un día fíxoo de laranxa con moito zume e, ao meterlle o dente, púxose perdido. Con tanta froita e tanta verdura, unha tarde foise por el e houbo de lavar os calzonzillos e poñelos a secar nas taquillas. Eran tan enormes, que todo o taller pasou a velos. Anos despois souben que fora un alto cargo de Correos, represaliado ao rematar a guerra. Algún familiar ben asentado no Réxime buscoulle traballo, lonxe.
Somorrostro era un homiño case cego, encargado da limpeza do local onde, en dous niveis, tiñamos as taquillas, e viña sostendo unha guerra tremenda cos aprendices, que ninguén sabía como e cando comezara. Recén chegados ao taller, estabamos Mariano Pérez López de Gamarra e eu sentados no piso alto, comendo o bocata que nos deran no ximnasio, cando de abaixo chegou un lorcho como un obús e bateu nas taquillas con gran estrondo, mentres Somorrostro berraba: -¡Largo de aí, fillos de puta! Saímos pitando e preguntamos quen era aquel vello tolo. Os operarios informáronos, entre risas, e aquel ataque deu comezo a dous anos de hostilidades, nos que Somorrostro nos puxo pingando moitas veces coa mangueira e escorrentounos a lorchazos moitas máis; pero el barreu outras tantas manchas de tiza no chan, e aturou os efectos dunha bomba fétida. Cando un operario entrou nas taquillas e preguntoulle a orixe daquel cheiro, Somorrostro respondeu: -¡Vén de aquí ao lado, do taller de jalvanizo, que eses cabróns xa me teñen os pulmóns podres!
Bebía moito e a muller botouno da casa. Veu hospedarse a carón da miña, cos donos do bar Couto. Alí viámonos a diario e fixémonos amigos, pero «dentro» eu corría como calquera para fuxir da auga e dos lorchos. Unha mañá de inverno, escura e cunha néboa mesta, Somorrostro desorientouse, caeu ao mar e afogou. Sentino moito e coma min todos cantos nos enfrontaramos a el na «guerra das taquillas».
siro@siroarista.com