Manuel Rivas: «A ironía levanta as palabras do chan, fixo que escribira esta novela»
CULTURA
A súa nova obra, «O último día de Terranova», preséntase hoxe na Coruña e é unha homenaxe ás librerías «refuxio para algunha xente ou autoexilio»
24 abr 2017 . Actualizado a las 08:41 h.«Liquidación final de existencias por peche inminente». Este cartel, colgado nunha librería, está na orixe da nova novela de Manuel Rivas (A Coruña, 1957), O último día de Terranova (Xerais), que presenta hoxe, as 19.30 horas, na librería coruñesa Lume.
-Hai situacións e conversas da novela con moito humor, retranca ou... ¿como lle chamaría?
-É algo que atravesa toda a novela, digamos que é o trazo principal do falar do narrador, que é mediador e transmisor, aínda que hai unha polifonía de voces. A ironía é o que permite que se escriba a novela, porque arranca dunha situación apocalíptica, con ese home que acaba de escribir un letreiro que di «liquidación final...». As palabras son tremendas, de repente toman conciencia de seu e a linguaxe revélase no seu interior e fai que se conte a novela, porque se non o que pasaría e que se pecharía a librería e non habería historia. O que lle fai ir adiante a Vicenzo Fontana, o que lle fai afondar nesa memoria que doe, moitas veces doe moito, o que lle fai mirar na liña do horizonte as persoas que significaron moito para el e como van como equilibristas pola liña do horizonte... Todo iso activase grazas á ironía, é a que levanta as palabras do chan, a que permite colocarte nesa situación de levitación e abismo. A linguaxe pode non caer no abismo grazas a ironía.
-Fala da importancia das librerías e das tabernas, ¿que sería mellor a librería con taberna ou a taberna con libros?
-O Lucas Labrada, na descrición do Antigo Reino de Galicia, recolle ao final unha relación de establecementos e de industrias que hai en Galicia, unha especie de censo, e di que hai tres librerías e 3.000 tabernas. Eu penso que se quedou curto nas tabernas [risas]. A min paréceme ben que haxa tantas tabernas, tamén que haxa máis librerías e mesmo tabernas-librería, que non me parece mal híbrido.
-¿Vanse perdendo eses lugares de encontro?
-A referencia que fago é a idea de lugar humano. Podiamos falar de moitos lugares de encontro: onde ensaia Cantigas da Terra ou un grupo de jazz ou uns rapaces que fan teatro... A idea é a contraposición contemporánea que estamos a vivir de xeito dramático entre o que é o lugar, asediado polo deslugar. É un dilema expresado polos situacionistas, que me parece a vangarda máis interesante das últimas vangardas, e que fan referencia a esa necesidade humana de construír lugares onde hai memoria, onde hai emoción, onde hai tamén unha relación presencial de contacto entre as persoas, entre iguais, que é o que se dá nas librerías e o que se dá nas tabernas.
-Pechan máis locais que as librerías, ¿non é tan dramático?
-O que ocorre coas librerías é unha metáfora, é un peche especialmente significativo porque responde non só a unha crise económica senón tamén a unha crise existencial e cultural. Todos os grandes problemas políticos e económicos teñen un fondo cultural, porque a cultura é o que a auga para os peixes.
-Hai unha frase, «son un contrabandista internacional de libros», que evoca a libreiros como Molist, da Coruña, que está na dedicatoria da novela.
-Terranova é unha librería de librerías, están as que pertencen á propia educación sentimental, á historia íntima. Terranova ten unha parte escondida onde imaxinamos Ruedo Ibérico ou Sempre en Galiza. A dedicatoria a Molist é porque na miña mocidade é unha das primeiras librerías nas que entro, na que teño conciencia de que o libreiro é unha persoa que non está alí para prover os libros, ou cobrar, senón que é algo máis e por iso está aí como unha primeira referencia.
-¿Qué hai de real e de imaxinario en Terranova?
-A librería é un lugar de encontro do real e o imaxinario. Os libros son seres vivos, nesta librería pero tamén na realidade, mesmo a moza arxentina que ven é curandeira de libros, sanadora de libros. A librería sofre moitos embates, moitos naufraxios pero vén sendo un refuxio para algunha xente, un espazo de autoexilio para xente perseguida polas ideas e que fóra da librería non podería vivir. En esta crise dos desafiuzamentos tamén é un refuxio para persoas marxinais como esa moza que se refuxia, como okupa, por que di: «Ninguén me vai vir buscar a unha librería». Tamén é un santuario de animais: están aí a cadela, a gata que se chama Antígona, o gato Lezama, anda por alí un paporroibo e un sapo que é Teixeira... Ás veces falo con el.
-¿Hai metaliteratura nesta novela ou referencias á propia literatura?
-A literatura está moi presente, entrelazada. Iso que dicía de que os libros son seres vivos. Son tamén parte fundamental desa historia íntima da humanidade, da historia do corazón da humanidade, en palabras de María Zambrano. Aparecen títulos e moitas referencias a escritores. Preguntáronme cantos escritores deses son inventados. ¡Pois ningún! O que pasa é que están en terra escondida. Ás veces a metaliteratura ten unha presenza moi fría nos libros, esa erudición, digamos; aquí non: a súa presenza está con todo o dereito.
-Ata «O crime de Jalisco», asinado por John Deere.
-Ata o autor, o confidente, o delator que está continuamente alí, acaba formando parte da propia librería, intégrase; e el mesmo acaba descubrindo a literatura no seu traballo: vai para escribir outro tipo de cousas [as delacións] pero acaba formando parte da librería.