A primeira literatura que consumín e quizais a que máis a ferro me marcou, foi esa que non se lía nos libros. Na infancia ningunha roupa é máis abrigada que a palabra dos maiores. Como esquecer tantas historias contadas por mulleres e homes que, sen apenas formación académica, eran quen de construír relatos extraordinarios?
É evidente que nas últimas décadas os medios audiovisuais fóronlle achicando espazos á arte de contar. Comunicámonos a cada momento: por correo electrónico, mensaxes telefónicas, redes sociais..., pero as conversas demoradas levan xa tempo en recesión. Dúas situacións recentes.
A primeira puiden observala nunha cafetaría do centro de Carballo mentres agardaba a chegada dun amigo. Tres rapaces sentaron na mesa contigua. Pediron chocolates con nata e intercambiaron media ducia de frases. A continuación tiraron de teléfonos móbiles e puxéronse a navegar. Así estiveron ata que abonaron as consumicións e saíron do local.
A segunda mentres pasaba por diante dunha perruquería. Un home de mediana idade estaba a cortarlle o pelo a un neno que miraba absorto unha tableta electrónica. Coma nun flashback retrocedín a principios dos anos 80 e vinme sentado na cadeira do meu primeiro estilista. Ao igual que a maioría dos comerciantes da súa xeración, era un home multimedia: atendía a barbería, un estanco e unha correspondencia bancaria. Aínda lle sobraba tempo para contar historias que conseguían terte tan entretido que desexabas que non rematase o corte de pelo.
Hai pouco comentábanme que o paisano medio de antes era máis culto que o actual. É certo que aquelas xeracións non tiñan acceso a unha educación regulada, mais manexaban un conxunto de saberes que hoxe é difícil atopar nun só individuo. Así, un labrego podía acumular coñecementos básicos de veterinaria, de botánica, de meteoroloxía, de bioloxía, de dereito civil, de medicina natural... e á vez ser quen de relatar con precisión xornalística ou pulso literario unha historia. Hoxe podemos ser licenciados en Matemáticas ou doutores en Economía e non ser quen de distinguir un paporroibo dunha lavandeira; un bidueiro dun amieiro; que a herba de San Xoán é cicatrizante ou que a raíz fiúncho era unha especie de viagra na época dos nosos tataravós.
E sobre todo perdemos a capacidade de contar. Aló van tantas historias fantásticas (da estadea ou de aparecidos); de xénero negro (mortes violentas varias); de viaxes (a emigración a América e logo a Europa); bélicas (a lembranza sombriza da guerra); e as eróticas, máis difíciles de descifrar polos máis pequenos debido aos infinitos xiros lingüísticos empregados.
Un dos últimos grandes narradores que coñecín, capaz de dominar varios dos paus anteriores, foi o señor Jesús. Tras medio século na Arxentina estaba de regreso na parroquia para gastar os últimos anos de vida. Todo estaba irrecoñecible para el e unha visita á Feira das Nenas acabou de conmocionalo: unha rapaza bicaba ao mozo en público: «Ela aghanchaba por el arriba e el mirando para a orquestra».
Como o vin tan ofuscado, intentei quitar ferro.
-Antes sería parecido, digo eu?
O vello pechou os ollos, colocou incómodo a boina e coa súa voz rouca só acertou a dicir:
-Como ía ser así daquela? Rebentábanos a petrina!