Crónica dun tempo que acabaría influíndo na arquitectura do ceense
20 abr 2014 . Actualizado a las 07:00 h.Chamábamoslle A Batida: un xogo de inverno e atardecer moi bonito que era un xeito de escondite, entre o reto da aventura e a investigación colectiva, onde un bando duns dez rapaces busca a outro do mesmo número por toda a vila, sen saír do urbano. Dun xeito inconsciente pateábamos o territorio do que para nós era unha cidade. Eu, acostumado a andar na ribeira e escapado en solitario, aquel día decidín explorar como era a obra do novo recheo de Cee, xa moi avanzada, con todas a canalizacións postas e aínda baleiras. Metinme por un burato e percorrín a gatas aqueles tubos prefabricados de formigón. Sentía que os perseguidores andaban preto mais eu asubiaba dende un burato e escapaba para o outro. Unha vida subterránea que a noite pecha e a tentación de asubiar mesmo debaixo dos seus pés acabou por descubrir onde estaba. A lanterna enfocou baixo terra un rapaz enroscado nunha tubería e rematou o xogo.
Para min aquel foi un momento que revela a historia recente da nosa comarca, do que aconteceu coa nosa memoria e crecemento. Non deixa de ser unha anécdota persoal mais penso que aquel cambio radical nos límites e formas do ámbito do xogo, sen referencias, de algunha maneira tamén está no pensamento de moitos dos que conviviron comigo aqueles anos. Víñamos de ter no pequeno recheo vello o noso gran espazo de fronteira, onde xogabamos ás bolas e ao trompo, mais tamén, onde baixabamos á ribeira e, de mar cheo, pescabamos cangrexos cun cordel e magas de sardiña que sacabamos da praza do peixe, alí ao lado.
A poucos metros tiñamos o concello, e no outro extremo da alameda, a igrexa, con aquel fantástico atrio contra o que batía o mar. Entre mar e vila existía toda unha liña quebrada de borde con elementos construídos moi destacados: muros e rampas que establecían unha marcada relación formal e funcional entre espazo público, traballo, residencia e mar. Alí estaban aquelas fermosas escaleiras que dende as traseiras das casas servían de baixada á ribeira e amarre das embarcacións, os hórreos, carrexos, varadoiros e pequenas praias que loitaban por manter a area branca entre a subida e baixada da marea. Unha imaxe que está moi ligada á idea do que definín despois como Espazo Batente, ese ámbito de anchura variable que é terra e mar á vez, onde conflúen formas traballadas e construídas con elementos da natureza.
Todo comezou a mudar rápido
Era o final dos anos 70 e estabamos comezando un tempo de crecemento, de cambio político e nas institucións. Existía unha planificación regrada na que o espazo medraba en metros cadrados e os condutos nos que eu me escondía ían ser o soporte dunha nova e extensa superficie urbanizada que aínda hoxe ten zonas por construír. Así, durante todos estes anos foron aparecendo: un novo Concello e un mercado, bloques de vivendas, o edificio de facenda, o hospital, un novo mercado, unha piscina, a casa de cultura, a estación de autobuses, e o centro comercial. Todo comezou a mudar moi rápido, aquel borde de mar trasladouse cara fóra e aqueles rastros construídos da memoria foron desaparecendo un a un. Deste xeito, o espazo colectivo, representativo das relacións cotiás, pasou a ser chamado simplemente público, é dicir, relativo ao dominio máis que aos valores e calidades que o definen.
E por iso, ás veces, cando me achego a este gran espazo urbanizado e accesible do recheo, gusto de dar un percorrido por aquel borde, hoxe interior, repasando algún daqueles muros de pedra que aínda quedan, as lousas dalgunha rampa ou os carrexos polos que subía o mar. As novas cidades xa non teñen esquinas, apenas hai lugares que expliquen o paso do tempo. Cando atopo un, márcoo no pensamento, celebrando dende logo toda apertura e posta en valor desa memoria.
Non sei se todo isto ten algo que ver, mais estou seguro que anda detrás de min cando fago arquitectura a carón do mar. Lembro o traballo que fixemos en Fisterra, propoñendo e recuperando carrexos e liñas de baixada; ou en Malpica, pousando con coidado o novo paseo nos muros de pedra do porto. Quizais é parte da razón pola que vivo a carón do mar, practique o Roquinh e siga defendendo o valor dunha arquitectura nova que interpreta a memoria para construír a paisaxe.
en primeira persoa
Juan Creus (Cee, 1966) é doutor, arquitecto e profesor na Escola Técnica Superior de Arquitectura da Coruña. O estudio CREUSeCARRASCO, do que forma parte, ten realizado parte da súa obra na Costa da Morte, recibindo diferentes premios de ámbito nacional e internacional.